مفهوم «اراده»: جایگاه و کارکرد آن در فرایندهای بدیعیبا تکیه بر مفهوم قصدگرایی در کاربردشناسی زبان

اراده گرایشی درونی است که آدمی را به انجام کاری برمی انگیزد. مراد از این مفهوم در دانش‌های زبانی، تحقق اراده متکلم هنگام ایراد کلام است؛ بدین معنا که متکلم کلام خود را آگاهانه ایراد کند و در حالت هایی همچون خواب، مستی و جنون نباشد. ظاهر برخی سخنان بلاغیون محتمل معنای غیرارادی بودن فنون بدیعی است. پژوهش حاضر برآن است تا با رویکردی کاربردشناختی و تکیه بر روشی توصیفی تحلیلی، به تبیین جایگاه و کارکرد مفهوم اراده در برخی فنون بدیعی بپردازد و اهمیت آن را در فرایند پیدایش این فنون روشن کند. از این رهگذر، سعی شده هم سخنان بزرگان بلاغت به‌طور صحیح تبیین شود و هم با تفکیک و تجزیه فنون بدیعی برمبنای مفهوم اراده، تصویر کامل تر و روشن تری از روند آفرینش این فنون، از مرحله پیدایش در نزد متکلم تا مرحله دریافت و خوانش توسط مخاطب، فراهم آید. نتایج بررسی نمونه ای شش فن بدیعی مشاکله، مدح شبیه به ذم و ذم شبیه به مدح، اسلوب حکیم، توجیه، مذهب کلامی و مبالغه حاکی از آن است که مفهوم اراده در آفرینش فنون مذکور نقشی اساسی داشته؛ چنان‌که عدم نظرداشت این مفهوم در فنون مذکور، ارزش و ماهیتشان را ازاساس مخدوش می‌کند. همچنین حمل سخنان بلاغیون بر غیرارادی بودن فنون بدیعی امری غیرموجه بوده و »قصد « در این‌گونه سخنان نه هم‌سنگ با مفهوم »اراده «، بلکه ذیل مفهوم »تصنع و تکلف « و دربرابر »طبع « به‌کار رفته است.

The Concept of Determination: A Pragmatic Analysis of Rhetorical Devices

Determination is an inner drive that motivates one to do something. In linguistics, this concept refers to the fulfillment of the prolocutor will when delivering the speech. In other words, the speech is delivered consciously and it is not out of sleepiness, drunkenness, insanity and alike. It may appear that rhetoricians rsquo; use of rhetorical devices is unintentional. The present study seeks to explore the concept of determination in rhetorical devices, by employing a pragmatic approach and descriptiveanalytic methodology. Therefore, the speech of wellknown rhetoricians was studied and rhetorical devices were analyzed in terms of determination and will. The analysis included the production and reception stage. Upon analysis of six rhetorical devices, it became evident that determination played a role in the use of these devices to the extent that overlooking determination might hinder our understanding of these devices. In conclusion, the use of rhetorical devices in rhetoricians rsquo; speech is by no mean unintentional and the concept of ldquo;intent rdquo; in their speech is not equal to determination, rather a kind of pretension.