بازتعریف «بنیادگرایی» در رمان بنیادگرای مردد نوشته‌ی محسن حمید

مفهوم »بنیاد گرایی « اصالتاً متعلق به حوزه تحقیقات دین و به‌ویژه دین مسیحیت بوده؛ اما به‌تدریج آن را وارد سایر دین ها نیز کرده‌اند. پژوهشگران این حوزه در تلاش بوده اند ضمن بررسی تاریخ ظهور این پدیده، دلایل شکل گیری و وجوه مشترک آن در دین های مختلف را بکاوند. اما به‌دنبال چند واقعه تاریخی، ازجمله انقلاب ایران، قضیه سلمان رشدی و به‌ویژه اتفاق های 11 سپتامبر 2002، واژه »بنیاد گرایی « در عرصه عمومیِ غرب توسط رسانه ها مصادره شد و با استحاله کامل، به یک دال با دلالت های سیاسی و غیر دینی بدل گردید. در این فرایند که در چارچوب کلان روایت نو شرق‌شناسی تحقق یافت، دو راهبرد نشانه شناسی پیگیری شده است. ابتدا تلاش می شود مدلول های چند گانه »بنیادگرایی « در دین های مختلف به یک مدلول واحد و متعیّن، یعنی دین اسلام، تقلیل یابد و در گام بعد مدلول های گسترده دین اسلام (و به بیان بهتر مسلمانی) به یک مدلول بسیار کوچک یعنی »افراطی های مسلمان « فرو کاسته شود. محسن حمید در رمان جریان ساز خود بر آن بوده است تا ضمن باز نویسی این روایت/ فرایند، ضمن کمک به تکثیر دلالت های بنیاد گرایی، دلالت های اصیل دینی آن را احیا نماید، از تحدید مدلول های آن جلو گیری کند و راه را بر دو قطبی‌سازی مورد پسند گفتمان نوشرق شناسی یعنی همان دوقطبی شرق غرب یا اسلام لیبرالیسم ببندد. در مقاله حاضر با تکیه بر آرای نظریه پردازان حوزه »بنیادگرایی « و مقایسه آن با چگونگی بازنمایی آن در رمان بنیادگرای مردد، نشان داده شده که چگونه اثر ادبی می تواند ضمن تایید بخشی از نظریه ها، بینش های جدیدی در این حوزه ارائه دهد و کمک کند تا پیچیدگی های این موضوع در دنیای جدید واکاوی شود. این جستار درصدد است تا استدلال کند که چگونه رمان بنیادگرای مردد برداشت های رسانه ای و حتی نخبگانی در دنیای غرب از »بنیادگرایی « را به‌چالش می کشد و به باز تعریف و باز مصادره آن دست می زند.

Religious Re-signification of Fundamentalism in Mohsin Hamid's The Reluctant Fundamentalism

Abstract9/11 attacks has turned ldquo;fundamentalism rdquo; to one of the most used words in the media, and among intellectuals around the world, especially in the West. Many books have been written to investigate the probable reasons of the emergence of the phenomenon. Literature, and specifically fiction, has also abundantly contributed to the discussions about fundamentalism. Mohsin Hamid, the wellknown Pakistani writer, in his novel The Reluctant Fundamentalist (2007) treated fundamentalism from a new perspective. The present article will first discuss the famous theoretical books written about fundamentalism, then through applying them to The Reluctant Fundamentalist, will try to suggest the ways Hamid has meaningfully contributed to the discussion. The article will try to show that how The Reluctant Fundamentalist has challenged both the public, state, and even the elite views about fundamentalism and especially ldquo;Islamic fundamentalism.Key Words:Fundamentalism, appropriation, golden age, The Reluctant Fundamentalist, Mohsin Hamid