تضمین: اصطلاحی متفاوت در بوطیقای بیدل دهلوی

یکی از دشواری های شعر بیدل دهلوی مربوط به فهم معانی و کاربردهای خاص واژه ها و اصطلاحات در اشعار اوست. بیدل بعضی واژه های فارسی را با معنای وضعی و لغت نامه ای به کار می برد و با معنای اصطلاحی و کاربردهای اصلی آن واژه ها در زبان فارسی بیگانه است. »تضمین « یکی از این واژه هاست که بیدل آن را در معنایی متفاوت به کار برده و گاه با آن ترکیب »مصرع تضمین « را ساخته است. در این مقاله ابتدا تعاریف و معانی تضمین در لغت نامه ها و کتب بلاغی و سپس معنای این واژه در اشعار بیدل واکاوی می شود. همچنین اصطلاح »مصرع تضمین « مورد بررسی قرار می گیرد. روش نگارنده در تحلیل معنای این اصطلاح استفاده از اشعار خود بیدل است و برای این کار، کاربردهای این واژه در اشعار او تعیین و تبیین می شود. در پایان معنای »تضمین « و »مصرع تضمین « در اشعار تعدادی از شاعران هم عصر بیدل بررسی و با معنای آن ها در اشعار بیدل مقایسه می شود. این مقاله نشان می دهد اصطلاحات »تضمین «، »مصرع تضمین « و »مضمون « در قرن دوازدهم هجری قمری در شبه قارۀ هندوستان به اصطلاحاتی تخصصی در حوزۀ نقد ادبی تبدیل شده و تعاریفی جدید را پذیرفته است. در این تعاریف، »مضمون « اختصاصاً به معنای »مصراع برجسته « به کار می رود و »تضمین « به فرایند »مصرع رسانی « یا »پیش مصرع رسانی « اطلاق می شود؛ به این فرایند »مضمون بستن « نیز می گویند. »مصرع تضمین « اصطلاحی است که برای »مصرع یا پیش مصرعِ رسانده « به کار می رود.