سوژۀ غرب و غرب به‌مثابۀ سوژه در ادبیات داستانی جنوب ایران (رویکردهای تقابلی و تعاملی)

یکی از درون مایه های اصلی ادبیات داستانی جنوب ایران، پرداختن به مسئلۀ غرب است. نخستین حضور غربی ها در ایران به قرن شانزدهم میلادی و فعالیت های بازرگانی پرتغالی ها در هرمز برمی گردد؛ اما مسئلۀ حضور غربی ها در ایران هم زمان با برجسته شدن مفهوم وطن در دوران مشروطه مورد توجه قرار گرفت. مواجهه های گوناگون تودۀ مردم و روشن فکران با این مسئله در ادوار مختلف تاریخی اعم از شیفتگی به غرب به عنوان نماد پیشرفت و تمدن، ستیز با غرب به مثابه منشا فساد و انحطاط اخلاقی، و نقد و تحلیل آن به عنوان هویتی مستقل و برساخته در دوران مدرن به دو دستۀ کلی تقسیم می شود: 1. مواجهه با سوژۀ غرب و شناخت و بررسی پدیده ای ناشناخته که برای بازاندیشی دربارۀ ارتباط با آن و بازتعریفِ هویت ایرانی نیازمند شناخت آن هستیم. 2. مواجهه با غرب به عنوان سوژه که جایگاه غرب را در مقام کنشگری و سوژۀ قدرت تبیین می کند و وضعیت ابژۀ قدرت (شرق که اینجا مقصود از آن ایران است) را به عنوان سوی دیگر دوتاییِ غالب مغلوب مورد بررسی قرار می دهد. این پژوهش با بررسی این دو نوع مواجهه در سه اثر داستانیِ مکتب جنوب: داستان کوتاه »آقاجولو « (ناصر تقوایی، 1344)، داستان بلند جزیره (پرویز مسجدی، 1358) و داستان کوتاه »سیاسنبو « (محمدرضا صفدری، 1368) نشان می دهد که آنجا که غرب به مثابه سوژۀ قدرت مطرح شده است، تنها پیامد آن تشدید و تثبیت گفتمان غرب ستیز و تاکید بر ذاتی بودنِ دوتاییِ غرب شرق بوده؛ در حالی که مواجهه با سوژۀ غرب و بررسی و تحلیل آن می تواند مسیری را به سوی گفتمان پسااستعماری باز کند و گفت وگو میان شرق و غرب و درنهایت شکستنِ دوتاییِ تقابلیِ غرب شرق را در پی داشته باشد.