مطالعۀ تطبیقی ویژگی‌های داستان آپارتمانیِ دهۀ هشتاد ایران و داستان‌ کوتاه ریموند کارور

مطالعۀ آثار منتشرشده در سال های 1360 1380 نشان از آغاز دورۀ تازه ای در داستان کوتاه ایرانی دارد. نویسنده در گذر از سال های بحرانی انقلاب و جنگ، نوع نگاهش به مسائل تغییر کرده است. کم رنگ شدن باورها و ارزش های گذشته، نویسندگان را بیش از پیش از »ادبیات مرامی « دور کرده و پژوهش در فرم و زبان در کار آ ن ها اهمیت تازه ای یافته است. در دهۀ هشتاد در ایران، آثار داستانیِ شبیه به همِ زیادی منتشر شد که بعدها با جریانی به نام »داستان آپارتمانی « شناخته شد. این اصطلاح در مطبوعات و نقدهای شفاهیِ داخلی ساخته شده است و تعریف مشخصی هم ندارد، جز اینکه در جغرافیای کوچک و داخلی آپارتمان روایت می شود. شکل گیری این داستان ها را تحت تاثیر ترجمۀ آثار نویسندگان معاصر امریکایی و به خصوص ریموند کارور می دانند. پس از پایان جنگ هشت ساله و تلاش برای بازسازی شهرها و درپیش گرفتن سیاست های اقتصادی لیبرالی، مناسبات اجتماعی کلان شهرهای ایران تغییر کرد و زیست عمومیِ جامعه و نویسنده متفاوت شد. بر اساس نظر زیمل، با شکل گیری کلان شهرها که مبتنی بر اقتصاد پولی اند، نوع جدیدی از حیات ذهنی در انسان ها شکل می گیرد که تبعات آن عینیت گرایی، انزوا و احتیاط در روابط اجتماعی است. این شاخصه ها، طی بررسی های این مقاله، از ویژگی های اصلی داستان های کارور هستند. در این مقاله، سیر داستان کوتاه در ایران تا ابتدای دهۀ هشتاد، درون مایۀ آثار کارور و شاخصه های تجربۀ زندگی در کلان شهر از منظر زیمل سه عامل اصلی در بررسی شکل گیری داستان آپارتمانی است. در ایران، هم زمان با ترجمۀ آثار کارور، تجربۀ آغازین زندگی در کلان شهر رخ داد و مخاطبان ادبیات در آستانۀ دهه هشتاد، بحران انسان معاصر را در داستان های کارور پیدا کردند. او به عنوان الگویی برای فرم و محتوای داستان ایرانی تا اواخر این دهه باقی ماند.