شگردهای نوآوری در فرم ظاهریِ غزل نو

قالب غزل از دیرباز با تعریفی مشخص و شکلی ثابت در ادب فارسی درخشیده است. بر بنیاد این تعریف، غزل قالبی است که در آن مصراع اول هر بیت با مصراع های زوج هم قافیه اند. در روزگار معاصر و هم زمان با رواج شعر نوِ نیمایی، تلاش ها برای تحول در عرصه قالب های کهن و ازجمله غزل شروع شد. این نوآوری ها عمدتاً برای پویایی این قالب ها و متناسب کردن آن ها با نبض تحولات زمانه رخ داد. یکی از جریان های مهم و اصیل در حوزه غزل، جریان غزل نو است که حدود نیم قرن است در فضای ادبی کشور حضور دارد. شاعرانِ این جریان هم در حوزه محتوا و هم فرم تحولات چشمگیری را در عرصه غزل رقم زده اند. در این پژوهش با تکیه بر تحولات فرمی کوشش شده است گونه های نوآوری در فرم ظاهری غزل تبیین شود. گرچه تحولات این حوزه بسیار است، یافته های این پژوهش نشان می دهد مهم ترین آن ها عبارت اند از: 1. تغییر در شکل نوشتاری و نظام سطربندی غزل (سطربندی نیمایی)؛ 2. شکل گیری غزل نیمایی؛ 3. دیداری کردن غزل (کانکریت نویسی) یا القای تصویری معنا؛ 4. به هم چسباندن ابیات هم معنا در غزل؛ 5. آمیختگی با دیگر قالب ها؛ 6. زیرِهم نویسی یا نگارش ستونی ابیات؛ 7. آوردن دو مصراع یک بیت در یک مصراع؛ 8. نگارش چهارلختی ابیات غزل؛ 9. بهره گیری از علایم سجاوندی در پیکره غزل؛ 10. تقسیم بندی اپیزودیک غزل؛ 11. پایان بندی متفاوت در غزل. این مقاله پژوهشی است در این شگردهای نوآوری و اهداف زیبایی شناختی، ارائۀ نمونه ها و تحلیل های آن ها و در نهایت بحثی مختصر درباره آسیب شناسی این شگردها.