حاشیه در عرفان: از فراخوانی حاشیه‌ها تا گذر از بازی متن و حاشیه

گفتمان های اعتقادیاجتماعی بنا معرفت شناسی قطبی گرایانه، جهان معرفتی را در قالب نظام تقابلیِ متن و حاشیه سامان داده؛ سپس حاشیه را سرکوب و به غیاب می فرستند. این رویه به اغلب نظام های دِلالی از جمله به ژانرهای ادبی نیز تسرّی یافته است. از میان ژانرهای ادبی بخشی از کلان ژانر عرفان ایرانیاسلامی ذیل عنوان عرفان عاشقانه مواجهۀ دیگری با برساخت حاشیه و نظام تقابلی حاکم بر آن در پیش گرفته است. در این نوشتار ضمن معرفی برساخت حاشیه و مصداقهای آن در گفتمان های اعتقادیاجتماعی رایج، قرائت های متمایز عرفا از آنها به همراه دلایل هرکدام طبقه بندی و تفسیر شده است. نتیجه نشان می دهد که عرفا در یک سطح با قرائتی واسازانه سه دسته از حاشیه های تثبیت شده، شامل انسان در معنای عام، سجده گریزان و عقل گریزان را ذیل گفتمان وحدت انگارانۀ عرفان عاشقانه و با دلایلی همچون الزام هستی شناختی وجود و حضور حاشیه ها، ضرورت های رابطۀ عاشقانه همچون واسطه ستیزی و مواردی مشابه از وضعیت حاشیگی خارج و به هم نشینی با متن می رساند؛ سپس در سطحی دیگر با خوانشی مکالمه ای و تعلیق کنش ابژه سازی؛ از بازی تقابلی متن و حاشیه در می گذرد. مبنای تعلیق ابژه سازی در بازنمایی های عرفا بر یکسان انگاری مصداق های متن و حاشیه همچون برابری کفر و دین، دنیا و آخرت و غیره استوار است. اگرچه کارکرد خوانش های مذکور در بافت اجتماعی تغییر نوع و جهت رابطه با دیگری به عبارتی دیگر ایجاد هم حضوری هستی شناختی انسان ها یا همترازی اجتماعی طرفین تعامل است، در تلقی عرفا به مثابۀ کنش هایی نمادین است که به قصد صفر کردن فاصلۀ انسان با معشوق یا رسیدن به حال حضور انجام می شود.

The Periphery in Mysticism: From Summoning the Periphery to Going Beyond the Binary of the Center and the Periphery

Socioreligious discourses, based on polarist epistemology, form the epistemic world into a system of Center and the Periphery and then subject the periphery to suppression and silence. This practice has extended to most signifying systems, including literary genres. Among the literary genres, the supergenre of IranianIslamic mysticism, titled love mysticism displays a different account of the construction of the periphery and the binary system governing that construction. In this paper, along with introducing the construction of the margin and its examples in the dominant Socioreligious discourses, the different accounts of the mystics are classified and interpreted with the reasons for each of them. The result shows that the mystics apply a deconstructive reading, building their argument on the unitarian discourse of love mysticism, the ontological requirement of the existence and presence of margins, the necessity of a romantic relationship, the denial of mediation, and similar reasons, to take the three fixed categories of the peripheral, including humans in the general sense, the unprostrating, and the unreasoning, from the margins of the system to its center. Then, on another level, via a dialectical reading and the suspension of the objectifying process, they go beyond the binary of the center and the periphery. The suspension of the objectifying process in mystics rsquo; representations is the equalization of the center and the periphery, such as the equality of disbelief and belief, the world and the hereafter, and so on. Although the function of these readings in the social context is a change ...