کارکرد نظام حق اختراع در توسعه زیست فناوری

از منظر اسلامی، علم و پیشرفت‌های علمی یک موهبت الهی و ارزشمند است، چرا که انسان را قادر می‌سازد از گنجینه‏هایی که خداوند برای انسان در طبیعت قرار داده است، بیشتر و بهتر استفاده کند. بنابراین، مهیا کردن بسترها و لوازم استفاده بیشتر و بهتر از منابع فی نفسه مطلوب است. یکی از بسترها، ایجاد نهادهای حقوقی تشویقی مانند نظام حق اختراع است که منجر به ترغیب سرمایه‌گذاری فکری و مالی به ویژه در کشورهای در حال توسعه می‌شود. با این وجود برخی در موثر بودن نظام حق اختراع تردیدهایی وارد می‌کنند و برخی آن را مضر می‌شمارند، تا جایی که آثار این نگرش منفی در برخی قوانین کشور بروز و ظهور یافته است؛ بنابراین، بررسی ضرورت بررسی اثرات نظام حق اختراع در توسعه زیست فناوری برای سیاست‌گذاری در عرصه حقوق زیست فناوری احساس می‌شود. مطابق منطق نظام حق اختراع، با ایجاد انگیزه‌های مالی برای مخترعان، رقابت را افزایش داده و رشد تکنولوژیک و به تبع آن رشد اقتصادی را ترغیب می‌کند. اگرچه گاهی گفته می‌شود، به علت فاصله کشورها در ثروت و فناوری، نظام حق اختراع مانع رشد و توسعه کشورهای در حال توسعه می‌شود، اما فلسفه نظام حق اختراع چنین رویکردی را نمی‌پذیرد و کارایی آن در برخی کشورهای در حال توسعه نشان دهنده آن است که توسعه فناوری‌های نو بومی و سرمایه‌گذاری خارجی مورد نیاز در این حوزه بدون وجود یک نظام حمایتی قوی به دست نمی‌آید. در این نوشتار، ابتدا عملکرد نظام حق اختراع و نقش آن در تولید علم و فناوری را بررسی می‌کنیم و اینکه چگونه منجر به ارتقای بخش تحقیقات و توسعه، ایجاد فناوری‌های جدید، و ارتقای رقابت در بازار فناوری می‌شود و سپس ضمن تطبیق این مبانی با شرایط خاص صنعت زیست فناوری به بررسی نمونه‌هایی از کشورهای در حال توسعه می‌پردازیم.