برهم‌کنش زنبور گرده‌افشان انجیر (blastophaga psenes) و نماتد گل‌آذین انجیر (schistonchus caprifici) در ژنوتیپ‌های برانجیر استان فارس

جمعیت هایی از نماتد schistonchus caprifici به گلچه های درختان انجیر حمله می کنند. زنبور blastophaga psenes (l.)   نیز نقش اصلی در گرده افشانی انجیر خوراکی دارد. مجموعاً 175 نمونه از گل آذین بهاره (زودرس، میان رس و دیررس) ژنوتیپ های های مختلف برانجیر از مناطق مختلف شهرستان های استهبان، ایج، خفر، سروستان، کوار و شیراز در استان فارس در فصل بهار طی سال های 1401 تا 1402 نمونه برداری شد. گل آذین های جمع آوری شده به تفکیک مناطق و ژنوتیپ های مختلف، پس از ضدعفونی سطحی با اسکالپل باز و قطعه ‌قطعه شدند. استخراج، شناسایی و تعیین تراکم جمعیت طبق روش های متداول نماتدشناسی انجام و جمعیت نماتدهای استخراجی در حجم معینی از سوسپانسیون حاوی نماتد با اسلاید شمارش تعیین شد. گل آذین های انجیر ژنوتیپ های مختلف برانجیر برش زده شدند و تعداد زنبورها در هر میوه زیر استریومیکرسکپ شمارش و ثبت شد. شاخص های همبستگی بین جمعیت زنبور گرده‌افشان و نماتد محاسبه و تحلیل عاملی به‌منظور تشخیص عامل‌های مشاهده ‌ناپذیر ترکیبی موثر بر همبستگی گونه ها بر پایه مجموعه شاخص های مشاهده‌پذیر انجام شد. برای تفکیک ژنوتیپ های برتر بر اساس پتانسیل همبستگی جمعیت های زنبور گرده افشان و نماتد میوه انجیر از روش تحلیل خوشه‏ای استفاده شد. نماتدهای استخراج شده از گل آذین های بهاره مربوط به نمونه های هر دو سال این مطالعه با استفاده از خصوصیات ریخت شناسی و ریخت سنجی، گونه s. caprifici تشخیص داده شد. پایین ترین رتبه همبستگی مشاهده شده بین جمعیت زنبور و نماتد در ژنوتیپ های برانجیر نوک قرمزی، حاج محمدعلی و شاه انجیری دانه سفید احتمالا حاکی از تاثیر نه چندان معنی دار رابطه زنبور و نماتد روی کارایی گرده افشانی در این ژنوتیپ ها می باشد. متوسط شاخص های میزان آلودگی و آلودگی نسبی مورد انتظار، تراکم متوسط جمعیت، تراکم نسبی، درجه همپوشانی اوکیای و شاخص جاکارد زنبور و نماتد به ترتیب 27، 50.17، 248.50، 18.17، 0.74، 0.26، 33.67، 27.33، 1.73، 3.85، 0.26، 0.40، 0.36 و 0.62 بود. در هر ژنوتیپ برانجیر که میزان همپوشانی دو گونه بالاتر باشد، از کارایی گرده افشانی کاسته می شود زیرا نماتد نه تنها از زنبور به عنوان یک عامل همسفری استفاده می کند بلکه تا حدی به عنوان پارازیت زنبور گرده افشان نیز عمل می کند. تخمین تعداد زنبور b. psenes و نماتد s. caprifici در گل آذین های برداشت شده از نژادگان مختلف به منظور شناسایی نژادگان با پتانسیل بالای کاپریفیکاسیون (بردهی) و آلودگی پایین به نماتد مفید بوده و می تواند برای تولیدکنندگان انجیر یا بهره‌برداری در برنامه‌های به نژادی مورد توجه قرار گیرد.

interaction of pollinator fig wasp (blastophaga psenes) and caprifig syconium nematode (schistonchus caprifici) in caprifig genotypes of fars province

populations of the caprifig syconium nematode (schistonchus caprifici) invade the flowers of fig trees. fig wasp blastophaga psenes (l.) also plays a major role in the caprification of edible figs. to investigate the interaction between pollinator fig wasp and caprifig syconium nematode in caprifig genotypes of fars province, a total of 175 profichi caprifig syconium samples (early, mid-early, and late-early fruits) of 43 genotypes of caprifig from estahban, ij, khafr, sarvestan, kavar and shiraz counties in fars province were collected during the spring of 2022 to 2023. the samples were assessed based on regions and genotypes, separately. disinfected profichi syconia surfaces were cut into pieces with a scalpel. extraction, identification, and population density determination were done according to the routine procedure in nematology laboratories, and the population of nematodes in a certain volume of extracted suspension was further determined using a counting slide. the nematodes species, s. caprifici, was identified by its morphometric and morphological characteristics. the number of fig wasps in each syconium of the caprifig genotypes was also counted under a stereo microscope. relation indices between the pollinator wasp and caprifig syconium nematode populations were calculated. factor analysis was conducted based on the set of observable indices to identify unobservable combined factors affecting the correlation of these two species. cluster analysis was employed to categorize the best genotypes based on the correlation between wasp and nematode populations. the genotypes nok-ghermezi, haj mohammad ali, and shah anjiri dane sefid exhibited the lowest correlation rank between the wasp population and s. caprifici which indicates the least effect on the pollination efficiency of these three genotypes. the level of infestation index expected relative infestation, average population density, relative density, okiai degree of overlap, and the jaccard index of wasps and nematodes were 27, 50.17, 248.50, 18.17, 0.74, and 0.26, respectively. in any fig genotype, where the overlap between the two species is higher, pollination efficiency decreases because the nematode uses the wasp as a phoretic and somewhat acts as a parasite on the pollinating wasp. caprifig genotypes with a high number of b. psenes wasps and without or with a low population of s. caprifici can serve as a useful index for identifying fig genotypes with high potential for caprification. these genotypes could be considered in fig production or future breeding programs.