ارزیابی میزان شکاف دیجیتالی در آموزش متوسطه دوم شهر تبریز در شرایط کووید-19 و شناسایی عوامل موثر بر آن

پیشینه و اهداف: شکاف دیجیتالی (digital divide) به نابرابری در عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات (فاوا) اشاره دارد. نابرابری میان افرادی که دسترسی موثر به فناوری دیجیتال و اطلاعات دارند و کسانی که دسترسی بسیار محدود دارند و یا دسترسی ندارند. با توجه به اینکه آموزش و پرورش ایران بدون آمادگی و برنامه ریزی لازم وارد عرصه ارائه آموزش در شرایط کرونایی شده است، بررسی وضعیت شکاف دیجیتالی و اطلاع از چگونگی اجرای آموزش در این شرایط می تواند به بهبود کیفیت ارائه آموزش در مدارس بی انجامد. براین اساس، پژوهش حاضر با هدف ارزیابی میزان شکاف دیجیتالی در آموزش متوسطه دوم شهر تبریز در شرایط کرونایی، و شناسایی عوامل موثر بر آن انجام گرفت.روش‌ها:‌ روش پژوهش در زمره تحقیقات توصیفی پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش کلیه معلمان و دانش آموزان مدارس پسرانه متوسطه دوم پایه 12 شهر تبریز در نیم‌سال دوم سال ‌تحصیلی 1398-1399 بودند که با روش نمونه گیری خوشه‌ای تصادفی و از هر پنج ناحیه آموزشی 3 مدرسه و از هر مدرسه یک کلاس پایه 12 به‌صورت تصادفی انتخاب شد. داده ها با استفاده از پرسش‌نامه های حسینی و همکاران (1392)، گریگ (2016)، و زارعی زوارکی و سالمیان (1394) گردآوری شد. روایی پرسش‌نامه ها مورد تایید متخصصان قرار گرفت. پایایی پرسش‌نامه ها با استفاده از آلفای کرونباخ برای پرسش‌نامه حسینی و همکاران (1392)، پرسش‌نامه گریگ (2016)، و پرسش‌نامه زارعی زوارکی و سالمیان (1394) به ترتیب 0.796، 0.86، و 0.92 محاسبه شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون تحلیل واریانس چندمتغیره، آزمون t مستقل، و آزمون فریدمن استفاده شد.یافته‌ها: نتایج مرتبط با وضعیت شکاف دیجیتالی نشان داد که بین معلمان نواحی آموزشی پنج گانه تبریز صرفاً در میزان دسترسی، و میزان استفاده از کامپیوتر در طول روز شکاف دیجیتالی وجود دارد؛ اما بین دانش‌آموزان در نواحی آموزشی پنج گانه تبریز در اکثر ابعاد شکاف دیجیتالی، دسترسی به فاوا، میزان استفاده از کامپیوتر در طول روز و سال، و میزان مهارت آنان در استفاده از فاوا تفاوت معنی داری وجود دارد. میزان دسترسی معلمان به فاوا در اکثر نواحی آموزشی تبریز نسبت به دانش‌آموزان بیشتر است؛ اما میزان نگرش، مهارت، و میزان استفاده دانش آموزان از فاوا بهتر از معلمان در اکثر نواحی تبریز است. طبق نتایج مرتبط با عوامل موثر بر شکاف دیجیتالی از دیدگاه معلمان، به ترتیب ضعف تجهیزات فنی، ضعف مالی و اقتصادی، ضعف فرهنگی، ضعف انگیزشی آموزشی و ضعف زیرساخت‌های مدیریتی و برنامه‌ریزی به عنوان مهم‌ترین عوامل موثر بر ایجاد شکاف دیجیتال در آموزش متوسطه دوم شهر تبریز شناسایی شده‌اند.نتیجه‌گیری: با توجه به یافته به‌دست آمده، شکاف دیجیتالی در آموزش دوره متوسطه دوم شهر تبریز مشهود است و ضرورت دارد که آموزش و پرورش در کنار تجهیز مدارس، مراکز فاوا در نواحی محروم جهت دسترسی بهتر معلمان و دانش آموزان راه اندازی کند و همچنین دوره های مهارت افزایی در ارتباط با فاوا برگزار کند.

Evaluation of the amount of digital divide in the the second secondary education of Tabriz city in the condition of COVID-19 pandemic and identification of factors affecting it

Background and Objectives: Digital Divide refers to inequality in information and communication technology (ICT) which refers to inequality between the people who have access to digital technology and information and those who have very limited access or no access at all. Considering the fact that the Iranian education has entered the field of providing instruction in Corona pandemic conditions without having the necessary preparations and planning, examining the digital divide and knowing how to implement the instruction in these circumstances can improve the quality of instruction in schools. Accordingly, the current study was conducted with the intention of evaluating the amount of digital divide in the second secondary school education of Tabriz city in the condition of COVID-19 pandemic and identify the factors affecting it.Methods: The descriptive survey research was used. The study population included all teachers and students of second secondary school education of Tabriz city in the second semester of the academic year of 2019 2020 who were randomly selected using clusterrandom sampling method in three schools from each of the five educational districts and the 12th grade class from each school.  The data were collected using the questionnaires of Hosseini et al. (2013), Gregg (2016), Zarei Zavaraki and Salemian (2015). The validity of the questionnaires was confirmed by experts in this field. The reliability of the questionnaires was calculated using Cronbach’s alpha coefficient for Hosseini et al. (2013), Grieg (2016), and Zarei Zavaraki and Salemian (2015) questionnaires which were calculated to be 0.796, 0.86, and 0.92, respectively. Multivariate Analysis of Variance, independent TTest and Friedman Test were used to analyze the data.Findings: The results showed that there is digital divide between the teachers of the five educational districts of Tabriz city only in the amount of access to ICT and the amount of the usage of computers during the day. However, there is a significant difference between students in five educational districts of Tabriz city in most dimensions of digital divide, access to ICT, the usage of computers during the day and the year, and the level of their skills in using ICT. Teachers, as compared to students, have more access to ICT in most educational districts of Tabriz, but students’ attitudes, skills, and their usage of ICT is better than those of the teachers in most districts of Tabriz city. According to the results related to the effective factors on the digital divide from the perspective of the teachers, the shortage of technical, financial, and economic equipment, cultural, motivational educational weakness, and the shortage of management and planning infrastructures have been identified as the most important and effective factors on creating the digital divide in second secondary school of Tabriz City.Conclusion: According to the findings, the digital divide is evident in the second secondary school education of Tabriz city. It is essential that the Ministry of Education, in addition to equipping schools, sets up ICT centers in the disadvantaged areas for better access of teachers and students to ICT, as well as providing ICTrelated skills training courses.