ارزشیابی جایگاه مهارتهای تفکر انتقادی در برنامه‌ درسی ریاضیات دوره متوسطه مدارس عادی و تیزهوش

پیشینه و اهداف: هنر محاسبه به قدمت آدمی است و مهارتهای تفکر انتقادی همواره یکی از ابزارهایی است که انسان برای رویارویی با چالش‌های زندگی از آن بهره می‌گیرد. روزانه با تصمیم‌گیری‌هایی مواجه می‌شویم که نیاز به استدلال، درک و فهم، تفسیر، تجزیه و تحلیل و ارزشیابی اطلاعات دارند. مهارت‌های تفکر انتقادی فرد را قادر می‌سازد تصمیمی قابل اعتماد و با ارزش اتخاذ کند، رفتاری اخلاقی انجام دهد و توان تطبیق خود، با شرایط محیطی را داشته باشد. اما به نظر می‌رسد برخی از معلمان ریاضی برای القای مفهوم تفکر انتقادی در شیوه تدریس‌شان دچار سردرگمی و مشکل هستند، پس دانش‌آموزان نیز به‌ دلیل مشکل در درک این مفهوم در آزمون‌های ریاضی عملکردی پایین‌تر از حد متوسط از خود بروز می‌دهند. از این رو دانش آموزان فاقد توان لازم جهت تدوین فرضیه ها و ارزیابی آنها با استفاده از ایده‌های انتزاعی اند. به رغم تاکید بر بسط تفکر انتقادى، مطالعات متعدد بیانگر این مطلب است که مدارس هنوز استدلال را در دستور کار خود ندارند.  از طرفی، مطالعه بین‌المللی روندهای آموزش ریاضیات و علوم (تیمز) که از مهمترین و بزرگترین مطالعات تطبیقی در قلمرو ارزشیابی پیشرفت تحصیلی هستند واقعیت‌هایی را آشکار می‌نمایند که نشان‌دهنده ضعف دانش آموزان ایرانی در درس ریاضیات است. این در حالی است که با وجود سرمایه‌گذاری زیاد در بخش ریاضی، فاصله دانش ریاضی دانش آموزان ایرانی با سایر کشورها نگران‌کننده است. هدف اصلی پژوهش حاضر، ارزشیابی جایگاه مهارت‌های تفکر انتقادی در برنامه درسی ریاضیات مدارس متوسطه عادی و تیزهوشان بود. روش ها: روش تحقیق توصیفی و از نوع زمینه یابی بود. برای این منظور، نمونه مورد بررسی شامل 71 معلم ریاضی،  360دانش‌آموز مقطع متوسطه اول ناحیه دو شیراز، سه کتاب درسی ریاضی و سه کتاب کمک درسی ریاضی، سوالات امتحان پایانی ریاضی همین مقطع به همراه سئوالات ریاضی آزمون تیمز بود. جهت سنجش میزان مهارت‌های تفکر انتقادی دانش‌آموزان و معلمان ریاضی از مقیاس مهارت‌های تفکر انتقادی کالیفرنیا (cctst) که شامل پنج مولفه (تحلیل، استنباط، تفسیر، استدلال استقرایی و استدلال قیاسی) می باشد استفاده شد. همچنین کتاب‌های درسی و کمک درسی ریاضی، سوالات امتحان پایانی ریاضی دوره متوسطه و سئوالات ریاضی آزمون تیمز  با روش تحلیل محتوای کمّی بر اساس مولفه های مقیاس مهارت تفکر انتقادی کالیفرنیا مورد سنجش قرار گرفتند. روش تحلیل آماری شامل آزمون خی دو، آزمون تی برای گروه های مستقل و آزمون تی تک نمونه ای بود.  یافته‌ها: یافته ها نشان دادند که مهارت های تفکر انتقادی سهم معناداری در آزمون تیمز دارند. همچنین نتایج تحلیل محتوا نشان داد که در کتب درسی و کمک درسی ریاضی، بیشترین سهم مربوط به مولفه تحلیل و کمترین سهم مربوط به مولفه های استدلال استقرایی و ارزشیابی بود. از طرفی، یافته ها نشان دادند که بین سوالات امتحانی درس ریاضی مدارس عادی و تیزهوش تفاوت معناداری در مهارتهای تفکر انتقادی وجود نداشت. از سویی دیگر، میزان مهارتهای تفکر انتقادی دانش آموزان و معلمان بر اساس معیار حد مطلوب، ضعیف ارزیابی شد. نتیجه‌گیری: ضعف دانش آموزان ایرانی در آزمون تیمز به طور معناداری پیامد ضعف معلمان ریاضی در مهارتهای تفکر انتقادی و نیز سهم اندک کتب درسی ریاضی از مولفه های مهارتهای تفکر انتقادی است. از این رو پیشنهاد می گردد که پودمان درس مهارتهای پنج گانه تفکر انتقادی در ضمن خدمت فرهنگیان طراحی و برای معلمان ریاضی اجرا شود.

Evaluation of critical thinking skills in ordinary and gifted secondary math curricula

Background and Objective:The art of arithmetic is as old as man, and critical thinking skills are always one of the tools that human beings use to face life’s challenges. We face daily decisions that require reasoning, comprehension, interpretation, analysis, and evaluation of information. Critical thinking skills enable a person to make credible and valuable decisions, to behave ethically, and to be able to adapt to environmental conditions. However, some math teachers seem to have difficulty in instilling the concept of critical thinking in their teaching methods, so students also perform below average performance in math tests due to difficulty in understanding this concept. Therefore, students lack the necessary ability to formulate hypotheses and evaluate them using abstract ideas. Despite the emphasis on the development of critical thinking, numerous studies indicate that schools do not yet have critical thinking on their agenda. On the other hand, the international study of mathematics and science education trends (TIMSS), which is one of the most important and largest comparative studies in the field of academic achievement evaluation, reveals the fact of the weakness of Iranian students in mathematics. However, despite the high investment in the mathematics sector, the gap between Iranian students’ mathematical knowledge and other countries is worrying. The purpose of the present study was to evaluate the status of critical thinking skills in mathematics curriculum in ordinary and gifted schools. Methods: The sample consisted of 71 math teachers, 360 students, three math textbooks and three supplementary math books of junior high school in the city of Shiraz, along with TIMSS mathematics questions. California critical thinking skills test (CCTST) was used to evaluate the critical thinking skills of students and teachers of mathematics. Math textbooks, math supplementary books, and TIMSS mathematical questions were analyzed using quantitative content analysis. The gathered data were analyzed through ttest for independent variable, one sample ttest, and chi square test. Findings: The following were found: Critical thinking skills are significant contributors in TIMSS. Also, the results of content analysis showed that in textbooks and supplementary math books, analysis component was the highest portion and inductive reasoning and evaluation had a minimal contribution. On the other hand, there was no significant difference between ordinary and gifted students in math exam. There was significant difference between ordinary and gifted students only in analysis skills. There was no significant difference between ordinary and gifted teachers in critical thinking. Conclusion:The weakness of Iranian students in the Thames test is a significant consequence of the weakness of math teachers in critical thinking skills and also the small share of math textbooks in the components of critical thinking skills. Therefore, it is suggested that the module of the five critical thinking skills course be designed while serving educators and implemented for math teachers