بررسی روند‌های تاریخی و فرهنگی موثر بر استقرار نخستین قالب‌‌های ادبی جدید در ایران (تا قبل از انقلاب مشروطه)

شرایط امکانی پیدایی «رمان» و «نمایشنامه» به‌عنوان دو قالب ادبی، محدود و موکول به شکل‌گیری سوژه مدرن است و از این‌رو این دو قالب ادبی برای جهان پیشامدرن، یکسره ناآشنا هستند. «تجدد ادبی» موجب شد تا در مضامین، قالب‌ها و کارکرد زبان و ادبیات فارسی تغییر رخ دهد و خصوصاً قالب‌‌های ادبی جدید به اموری آشنا برای مخاطب ایرانی بدل شود. این مقاله به چگونگی استقرار دو قالب ادبی رمان و نمایشنامه در میان مخاطب ایرانی در جریان تجدد ادبی اختصاص دارد و نشان می‌دهد که رمان و نمایشنامه تنها با اتکا به امکان‌‌های فرهنگی و روند‌های تاریخیِ سنت زندگی ایرانی توانسته‌اند در جامعه ایران استقرار یابند. مقاله نشان می‌دهد که تجدد ادبی بدواً به‌مثابه تداومی از «تحول ادبی» ناشی از تجربه جنگ‌‌های ایران و روس دانسته و پذیرفته شد؛ ثانیاً پنج روند اصلی به استقرار قالب‌‌های رمان و نمایشنامه در میان ایرانیان کمک کردند: نخست: برابرانگاری رمان و تاریخ و بهره‌گیری از روحیه تاریخ‌دوستی ایرانیان؛ دوم: پیوند دادن رمان و نمایشنامه به سنت‌‌های فرهنگی نظیر تقلید و شبیه‌خوانی در میان ایرانیان؛ سوم: تغییر حالات شخصیت‌‌های رمان‌ها و به‌طور کلی ایرانی‌سازی آنها؛ چهارم: معرفی نمایشنامه و رمان به‌مثابه تداومی از سنت تربیت و تهذیب در ادبیات فارسی؛ و پنجم: به‌کارگیری مضامین و حکایات سنتی آشنا در نمایشنامه‌ها و رمان‌ها. برای این کار از شیوه فوکویی تحلیل گسست دیرینه‌شناسانه بهره برده شده و مقاله بر تحلیل متون ادبی و آثار تاریخی در مرحله «تحول ادبی» از دوره جنگ‌‌های ایران و روس تا وقوع انقلاب مشروطه و تفوق «تجدد ادبی» متمرکز است.

A Study of Historical and Cultural Trends Affecting Establishment of First New Literary Forms in Iran(Until Constitutional Revolution)

The conditions of possibility for emergence of novel and play, as two literary forms, is contingent upon the formation of a modern subject. Hence, these two literary forms are unknown to the premodern world. Literary modernity brought about changes in the themes, forms and functions of the Persian Language and Literature, particularly the new literary forms turned into known subjects for the Iranian audience. The present paper is an attempt to discuss the establishment of novel and play among Iranian audience in the process of literary modernity, showing that novel and play have been able to establish themselves only by relying on cultural potentials and historical trends of the tradition of Iranian life. The findings of the paper show that literary modernity was initially accepted as a continuation of the literary change stemming from the experience of IranRussia wars. Secondly, five main trends helped the establishment of novel and play forms in Iran: first, considering novel and history synonymous and utilizing the Iranian love of history second, connecting novel and play with the cultural traditions such as imitation and ta#039 zye among Iranians third, changing the novel characters and indigenizing  them to totally Iranian ones fourth, introduction of novel and play as continuation of tradition of upbringing and selfpurification in the Persian Literature and fifth, employing familiar themes and traditional stories in play and novels. Foucauldian genealogical gap analysis was employed. The focus of this paper is analysis of literary texts and historical works during the quot literary changequot stage from the IranRussia wars until the Constitutional Revolution and supremacy of quot literary modernityquot .