جهانی‌سازی و فرهنگ در اندیشه متفکران عرب*

یکی از نیازهای مطالعات راهبردی کشور، شناخت جریان‌ها و وقایعی است که در کشورهای منطقه و جهانِ‌اسلام حضور دارند و ایران، بنا بر ضرورت‌های همجواری و نیز آرمان همکاری با جهانِ‌اسلام، خواه‌ناخواه با آنها مواجه می‌شود. از سوی دیگر یکی از موضوعات مشترک میان کشورهای اسلامی، مواجهه با تبعات فرهنگی جهانی‌سازی است. با در نظر گرفتن رابطه میان سه سطحِ توصیف، تحلیل و راهبرد در پژوهش و ضرورت بررسی موضوعات بر پایه روش‌ها، مقاله حاضر به‌بررسی پرسش‌های زیر می‌پردازد: متفکران عرب چه تعاریفی از جهانی‌سازی ارایه داده‌اند؟ مهم‌ترین مسایل فرهنگیِ مورد توجه‌شان چه بوده است؟ و چه راهبرد‌هایی مد نظرشان است؟ متفکران عرب، مسایل جهانی‌سازی را معمولاً در قالب مسیله تقابل اسلام و غرب، اعراب و غربی‌ها، شرق و غرب (یا به‌تعبیر متاخر شمال و جنوب) مطرح می‌کنند و در حالی‌که محرک جهانی‌سازی در غرب، انگیزه و ابزار اقتصادی و مادی است، در جهان عرب، مسیله‌ای فرهنگی است. همچنین اندیشمندان عرب غالباً جهانی‌سازی را با پنج مقوله 1. عوامل شکل‌گیری و بازیگران؛ 2. اهداف و آرمان‌ها؛ 3. نتایج و پیامدها؛ 4. فلسفه شکل‌گیری و 5. طبیعت‌شناسیِ متاثر از فناوری‌های نوین می‌شناسند که در غالب آنها جهانِ‌عرب به‌صورتی منفعل تصویر می‌شود و با بیان نمونه‌های از راه‌حل‌های آنان مشخص می‌شود که متفکران عرب بی‌اطلاع از راه‌حل مسایل‌شان نیستند، اما در غالب موارد ناتوان از تولید ادبیاتی بوده‌اند که واقع‌بین باشد و بتواند «شناختِ نادرست و کاذب» در جهانِ اسلام و جهانِ عرب را مورد نقد قرار دهد. امری که تحقق طرح‌هایی چون ایجاد همکاری و همدلی میان اعراب، رشد اقتصادی و یا تحققِ توسعه‌ پایدار و فراگیر، منوط به آن است.