نظریه‌ها و آرای در باب نسبت علم و دین؛ مقدمه‌ای بر پژوهش درباره امکان علم دینی

یافتههای کیهانشناختیِ نیکلاس کپرنیک در قرن شانزدهم، آغاز مهمترین کشاکشها میان علم و دین در غرب مسیحی بود، اما با توجه به بسط علم مدرن در سراسر کره خاکی، رابطه علم و دین با صورتبندیهای جدید و متنوعی شکل گرفته است.در این مقاله، در بخش ابتدایی، به تشریح سیر تاریخی منازعات میان علم و دین پرداخته میشود. این مسیله، در قرن شانزدهم و هفدهم، از نجوم و کیهانشناسی آغاز شد و در قرن هجدهم، فیزیک نیوتنی عمق آن را بیشتر نشان داد. قرن نوزدهم، قرن زیستشناسی و اندیشه تکامل است که منازعه میان علم و دین را به حادترین صورت خود تبدیل میکند. در قرن بیستم، از سویی انگارههای فلسفیِ گذشته در صورتبندی رابطه میان علم و دین مورد تردید فرار گرفت و از سوی دیگر، یافتههای علمی، بالاخص در فیزیک کوانتوم، قطعیت تضاد میان علم و دین را تعدیل نمود. بسط علم مدرن، جهان اسلام را نیز درگیر صورت جدید این منازعه کرد. در این مقاله، پس از مروری تاریخی بر این مسایل، به تکمیل و مستندسازی سنخشناسیِ جان اف هات (1385) در «علم و دین: از تعارض تا گفتوگو» پرداخته میشود. در این اثر، رابطه میان علم و دین در قرن بیستم، در چهار رویکرد تعارض، تمایز، تکمیل و تایید بررسی شده است و در مقاله حاضر به رویکرد جدیدی که علم را با عمل اجتماعی پیوند میزند، نیز توجه خواهد شد.