علم دینی به منزله مبنایی در باب نحوه تعامل علم و دین

بحث از معنا، امکان، مطلوبیت، چگونگی و ضرورت علم دینی مدتی است که در جامعه ما چالشبرانگیز شده است. شاید مهمترین مشکل، شفاف نبودن بسیاری از مبانی علمشناسی و دینشناسی در این عرصه است. مثلاً برخی از مخالفان علم دینی، چون ماهیت علم را در برخورداری از روش تجربی میدانند، منکر امکان علم دینیاند. یا اینکه برخی از مدافعان علم دینی گاه بر مبانی فلسفیای تکیه میزنند که علم را بیشتر، امری فرهنگی معرفی میکند تا امری معرفتی؛ و این تلقی ناخودآگاه آنها را به وادی نسبیتگرایی نزدیک میسازد. همچنین گاه دین محدود در ارزشها و یا منحصر در متون نقلی معرفی میشود. در مقاله حاضر کوشش شده با تکیه بر برخی از مبانی برگرفته از فلسفه اسلامی، منطق و علم اصول و با نیمنگاهی به برخی از مباحث فلسفه علم و فلسفه دین، تبیینی از نوع تعامل علم و دین ارایه شود که ثمره آن تحول در علوم موجود و پدیدار شدن علمی باشد که همانقدر که متصف به «علم» بودن است، وصف «دینی» نیز داشته باشد. بدین منظور ابتدا بحثی در باب ماهیت علم مطرح شده و از مفهوم اصیل علم (کشف واقع) در مقابل دو مفهوم مدرن و پستمدرنِ علم دفاع شده، سپس مفهوم «دینی» بودن مورد مداقّه قرار گرفته و در نهایت تعریفی از علم دینی ارایه شده که هم حیثیت معرفتی علم را حفظ کند و هم به لحاظ مبانی، غایات و محتوا به نحو مطلوبی دینی باشد.