به‌کارگیری مفهوم «دلیل هنجاری» برای شناخت شکل‌های موجه اثرگذاری ارزش‌ها بر فعالیت علمی

در این مقاله می‌خواهیم نشان دهیم که تحلیل مفهوم «ارزش» با استفاده از مفهوم کلی‌ترِ «دلیل» تصویر روشن‌تر و جامع‌تری از رابطه علم و ارزش به ‌دست می‌دهد. به‌ طور خاص به ‌دنبال بررسی این مسئله هستیم که کدام شکل از اثرگذاری ارزش‌ها بر کار علمی موجه و کدام‌یک ناموجه است. دو پاسخ مشهور به این پرسش وجود دارد: یکی با اتکا به آموزه «آرمان علم غیرارزشی» و دیگری با توسل به تمایز میان نقش‌های مستقیم و غیرمستقیم ارزش‌ها. ابتدا این دو پاسخ و نقد‌های وارد به آنها را اجمالاً بیان می‌کنیم. سپس با معرفی مفهوم «دلیل» و تشریح برخی ویژگی‌های صوری و ساختاری این مفهوم و بیان رابطه «دلیل» و «ارزش»، چارچوبی مفهومی برای بررسی مسئله یادشده ارائه می‌کنیم. نشان می‌دهیم که تحلیل مفهوم «ارزش» بر حسب «دلیل» امکان ارائه پاسخی تازه به این پرسش را فراهم می‌کند که دخالت‌های موجه و ناموجه ارزش‌ها در کار علمی کدام‌اند و این پاسخ، چه برتری‌هایی نسبت به پاسخ‌های پیشین دارد.

using the concept of ‘normative reason” for the cognition of justified forms of impacts of values on scientific activity

attempts have been made in this paper to demonstrate that the analysis of the concept of “value” through using the broader concept of “reason” gives a clearer and more comprehensive picture of the relationship between science and value. more specifically, the main objective of this paper is to find out which form of the impact of values on scientific endeavor is justified and which form is unjustified. there are two known answers to this question: one is based on the doctrine of “value-free science” and the other holds fast to the distinction between direct and indirect roles of values. in the first place, these two answers and their critiques are described briefly. in the next step, the concept of “reason” and some of its formal and structural features are described, and, by explaining the relationship between “reason” and “value”, a conceptual framework is proposed for the study of the mentioned problem. it will be demonstrated that the analysis of the concept of “value” based on “reason” provides a possibility for a new answer to the question regarding the justified and unjustified interventions of values in scientific endeavor and the superiorities of this answer to the previous answers.