مناسبات «فرهنگ اسلامی» با «علوم انسانی» در تفکر آیت‌الله مرتضی مطهری

مقاله حاضر به این سوال می‌پردازد که در رهیافت نظریِ آیت‌الله استاد شهید مرتضی مطهری، میان فرهنگ و علوم انسانی چه نوع مناسباتی برقرار است؟ برای این منظور، ابتدا دو مفهوم اساسی فرهنگ و علوم انسانی براساس دیدگاه‌های مطهری تعریف شده و خصایص و مولفه‌های هر یک مشخص شده‌اند. آنگاه نظریه مطهری درباره مناسبات فرهنگ و علوم انسانی تقریر شده که دربردارنده چهار بخش زیر است: به‌هم‌آمیختگیِ نسبیِ فرهنگ و علوم انسانی، فرهنگ اسلامی و علوم انسانی، حلّ معضله نسبیت در فرض مدخلیّت فرهنگ اسلامی در علوم انسانی و چگونگی تعامل مسلمانان با فرهنگ و علوم انسانیِ بیگانه. در نهایت این نتیجه به دست آمد که مدخلیّتِ قهری و حتمی فرهنگ در علوم انسانی، به‌صورت «موجبه جزئیّه» است نه موجبه کلیّه؛ یعنی چنین نیست که همه قضایای علوم انسانی، متاثر از فرهنگِ محیط بر آن باشند، بلکه در این میان، قضایای «تجربی» و «عقلی» محض نیز وجود دارند که فرافرهنگی‌اند. از سوی دیگر برخلاف تصور شایع، همه گونه‌های فرهنگ، «نسبی» و «غیرواقع‌نما» نیستند، بلکه فرضِ وجود فرهنگِ «مطلق» و «عام» که گزاره‌هایش «استدلال‌پذیر» باشد، موجّه است و «فرهنگ اسلامی» از این نوع است. در نهایت، با مدخلیّت و فعلیت یافتن فرهنگ اسلامی در علوم انسانی، «علوم انسانیِ اسلامی» شکل می‌گیرد.

the relationship between “islamic culture” and “humanities” in ayatollah morteza motahari’s thought

this paper is an attempt to provide answer to the following question: what kind of relationship exists between culture and humanities in ayatollah morteza motahari’s thought? to answer this question, in the first place, the two concepts of culture and humanities and their features and components in motahari’s viewpoint have been defined. in the next step, motahari’s viewpoint about the relationship between culture and humanities has been reproduced, which encompasses four sections: relative intertwinement of culture and humanities; islamic culture and humanities; the solution of the problem of relativity with the assumption of interference of islamic culture in humanities; and, the way of interaction of muslims with foreign culture and humanities. the findings of the research indicate that the natural and definite interference of culture in humanities is in the form of “specific cause” not general cause; i.e. not necessarily all humanities propositions are affected by the surrounding environment, rather, there are also empirical and pure rational propositions that are cross-cultural. on the other hand, contrary to the prevailing perception, not all categories of cultures are relative and unrealistic, rather, the supposition of the existence of an absolute and universal culture, whose statements are reasonable, is justified and the “islamic culture” belongs to this category. finally, with the involvement and actualization of islamic culture in humanities, “islamic humanities” will be shaped.