تورش مطلوبیت اجتماعی در پیمایش‌های اجتماعی

پیمایش‌های اجتماعی همواره یکی از مهم‌ترین ابزار‌های پژوهشی جامعه‌شناسان برای گردآوری اطلاعات از جمعیت‌های وسیع بوده است. مشکل اصلی در پیمایش‌ها «پاسخ درست گرفتن» از جمعیت پاسخگویان است که ممکن است در شرایطی قرار بگیرند که پاسخ درست یا حقیقی خویش را کتمان نموده و در عوض، پاسخی ارائه دهند که از حیث عرفی، پاسخ موجه و مقبول محسوب می‌شود. این نوع پاسخ، در روش‌شناسی تحقیقات پیمایشی به‌عنوان مهم‌ترین نوع خطای پاسخگویان محسوب گردیده و به‌نام «تورش مطلوبیت اجتماعی» مشهور شده است. در این مقاله، نتایج تورش مطلوبیت اجتماعی در تحقیقات پیمایشی بررسی شده و منابع و سازوکارهای تولیدکننده آن تشریح شده است. همچنین، دیدگاهی نظری برای تبیین این تورش مورد تحلیل قرار گرفته است. سپس، به مسئله موضوعات یا سوالات حساس در پیمایش‌ها پرداخته شده که یکی از مهم‌ترین منابع تورش مطلوبیت اجتماعی است. در همین‌راستا، به یکی از تکنیک‌های مهم برای حذف یا کاهش تورش مطلوبیت اجتماعی در هنگامی که با موضوعات حساس سروکار داریم، اشاره شده که طرح پرسش‌ها به‌صورت غیرمستقیم و معطوف به «دگران عام» است. انتظار نظری رویکرد معطوف به تورش مطلوبیت اجتماعی آن است که پاسخگویان، به‌طور متوسط، خودشان را مثبت‌تر از دگران عام ارزیابی خواهند نمود.وارسی تجربی انتظار نظری مذکور با 12 گویه مربوط به مقیاس «رعایت ارزش‌های اخلاقی» در یک پیمایش ملی با نمونه 4620 نفری از پاسخگویان صورت پذیرفت که تمامی یافته‌ها به‌طرز فوق‌العاده‌ای با انتظار نظری یادشده، همخوانی داشت.

Social Desirability Bias in Social Surveys

Social surveys have always been the most important research tools for sociologists to collect data from large populations. The main problem in social surveys is “getting the correct answer” from the respondents, who may be caught in a situation when they hide their true and correct answer and instead they give an answer which is normatively considered a justified acceptable answer. This kind of answer in social survey research is considered the most important mistake by respondents and is known as social desirability bias. This article is an attempt to study the results of social desirability bias in social surveys and explain the sources and mechanisms of its production. A theoretical framework has been applied to analyze this bias. In the next step, the sensitive subjects or questions in survey are discussed, which are one of the main sources of social desirability bias. In the pursuance of this goal, one of the significant techniques for elimination or reduction of social desirability bias, when we deal with sensitive issues, has been mentioned, i.e. formulating the questions in an indirect form and addressed to “general others”. The theoretical expectation in approach to social desirability bias is that the respondents, on average, evaluate themselves as more positive than general others.The empirical study of the said theoretical expectation was undertaken by 12 items related to the “Observation of Ethical Values” scale in a national survey with 4620 respondents as sample. All findings were extraordinarily commensurate with the said theoretical expectation.