ارزیابی ژنوتیپ‌های کلزا با استفاده از شاخص‌های تحمل به تنش گرما در شرایط آب و هوایی اهواز

به منظور ارزیابی تحمل به تنش گرما ژنوتیپ‌های کلزا آزمایشی در دو سال زراعی 1398-1397 و 1399-1398 در مزرعه آزمایشی دانشگاه شهید چمران اهواز اجرا شد. آزمایش به صورت تجزیه مرکب در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در دو تاریخ کاشت (20 آبان، شرایط شاهد) و تاریخ کاشت تاخیری (20 آذر، شرایط تنش) روی نه ژنوتیپ کلزا (شامل هشت هیبرید و یک رقم آزاد گرده افشان) اجرا شد. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که عملکرد دانه ژنوتیپ‌ها در سطح احتمال یک درصد با یکدیگر اختلاف دارند. همچنین بین تاریخ‌های کشت در هر دو سال آزمایش و اثرات سال تفاوت معنی‌داری مشاهده شد. میانگین عملکرد ژنوتیپ‌ها در شرایط شاهد و تنش در سال اول به ترتیب 3467.08 و 1667.85 کیلوگرم در هکتار و در سال دوم به ترتیب 3353.16 و 1687.42 کیلوگرم در هکتار برآورد شد. افزایش عملکرد در شرایط شاهد در سال اول نسبت به سال دوم به دلیل میزان بارندگی بیش‌تر و دمای مناسب‌تر در ماه‌های اول کشت بود. در این آزمایش شدت تنش در سال اول 0.51 و در سال دوم 0.46 برآورد شد که نمایانگر شدت تنش در طی دو سال بود. تاخیر در کاشت و به دنبال آن تنش گرما به طور متوسط باعث کاهش 48 درصدی عملکرد در واحد سطح شد. نتایج تجزیه شاخص‌های مبتنی بر عملکرد دانه نشان داد که شاخص‌های میانگین هارمونیک، شاخص تحمل تنش، میانگین هندسی بهره‌وری و میانگین بهره‌وری، شاخص‌های برتر در ارزیابی تحمل به گرما در کلزا بودند و همبستگی مثبت و معنی‌داری با عملکرد در هر دو شرایط شاهد و تنش داشتند. رسم نمودار سه بعدی بر اساس عملکرد دانه در شرایط تنش و شاهد و شاخص‌های انتخاب شده نشان داد که هیبریدهای هایولا 50 و هایولا 61 نسبت به سایر ارقام و هیبریدها متحمل‌تر به گرما بوده و پایداری عملکرد بالاتری در شرایط تنش گرما دارند؛ بنابراین برای مناطقی با تنش گرمای انتهای فصل کشت هیبریدهای هایولا‌ 50 و هایولا ‌61 توصیه می شوند.

evaluation of rapeseed genotypes using heat stress tolerance indices in ahvaz weather conditions

in order to evaluate the tolerance of rapeseed genotypes to heat stress, an experiment was carried out in the two crop years of 2018-2019 and 2019-2020 in the experimental farm of shahid chamran, university of ahvaz, ahvaz. the experiment was conducted as a combine analysis in the frame of a randomized complete block design with three replications in two conventional sowing dates (normal conditions) and delayed planting dates (stress conditions) on 9 rapeseed genotypes (including 8 hybrids and one free-pollinating variety). the results of combine analysis of variance showed that the seed yield of the genotypes differed with each other at the probability level of 1%. also, there was a significant difference between the environments (conventional and delayed cultivation) in both years and the year effects. the average yield of genotypes under normal and stress conditions in the first year was estimated as 3.467 and 1.667 tons per hectare and in the second year as 3.358 and 1.687 tons per hectare, respectively. the increase in yield under normal conditions in the first year compared to the second year was due to more rainfall and more suitable temperature in the first months of cultivation. in this experiment, the stress intensity was estimated at 0.51 in the first year and 0.46 in the second year, which indicated high stress intensity during two years. the delay in planting followed by heat stress caused a 48% decrease in yield per unit area in average. the results of the analysis of indices based on grain yield showed that harmonic mean indices, stress tolerance index, geometric mean productivity, and average productivity are the best indices in assessing heat tolerance in rapeseed. and these four indicators had a positive and significant correlation with performance in both normal and stressful conditions. drawing a three-dimensional diagram based on grain yield under stress and normal conditions and the selected indices showed that hayola 50 and hayola 61 hybrids are more heat tolerant than other cultivars and hybrids and have higher yield stability under heat stress conditions. therefore, for areas with heat stress at the end of the growing season, hayola 50 and hayola 61 hybrids are more suitable than other hybrids and are recommended for cultivation in those areas.