بررسی پایداری ژنوتیپ‌های امیدبخش گندم نان در اقلیم سرد با‌ استفاده‌ از تجزیه ammi و gge بای‌پلات

مطالعه ماهیت اثر متقابل ژنوتیپ×محیط، امکان شناسایی ژنوتیپ‌های پایدار و سازگار را برای به‌نژادگران فراهم می‌آورد و همواره یکی از موضوعات مهم در تولید و آزادسازی ارقام جدید پایدار و پرمحصول در طرح‌های به‌نژادی بوده است. پژوهش حاضر با هدف شناسایی چگونگی واکنش ژنوتیپ‌ها در هر یک از مناطق مورد بررسی بر اساس مدل‌های ammi و gge بای­پلات و درک بهتر از موضوع اثر متقابل ژنوتیپ×محیط و تعیین میزان پایداری عمومی و خصوصی ژنوتیپ‌ها انجام شد. تعداد 20 ژنوتیپ گندم پاییزه و بینابین طی دو سال زراعی 1397 تا 1399 در نه منطقه (18 محیط) در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار ارزیابی شد. به‌منظور تجزیه‌ و تحلیل سازگاری و پایداری ژنوتیپ‌ها، از مدل ammi و gge بای­پلات استفاده شد. نتایج تجزیه  ammi نشان داد که اثر اصلی ژنوتیپ، اثر متقابل ژنوتیپ×محیط و شش مولفه اصلی اول در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بودند. مولفه‌های اصلی اول و دوم حدود 51% از مجموع مربعات اثر متقابل ژنوتیپ×محیط را تبیین کردند. بر اساس شاخص‌های گزینش هم‌زمان ssiasv و ssiwaas، ژنوتیپ‌های g13، g1، g3، g2، g6، g16، و g7 به‌عنوان برترین ژنوتیپ‌ها شناسایی شدند. تجزیه بای­پلات نشان داد که ژنوتیپ‌های g1، g3، و g6 با عملکرد متوسط، بیشترین پایداری عمومی را نسبت به سایر ژنوتیپ‌ها دارا هستند. هیچ‌کدام از ژنوتیپ‌ها را نمی‌توان به‌عنوان ژنوتیپ های مطلوب که دارای میانگین عملکرد بالا و نیز پایداری عملکرد بالایی باشند، در نظر گرفت؛ ولی ژنوتیپ g16 و در مرحله بعد ژنوتیپ‌های g1 و g13 نسبت به ژنوتیپ ایده‌آل قرار داشتند. الگوی چندضلعی بای­پلات محیط‌ها را به دو گروه محیطی (محیط کلان) و ژنوتیپ‌ها را به چهار گروه تقسیم کرد. اولین گروه محیطی شامل محیط‌های kar1، kar2، qaz1، qaz2، ham1، ham2، mia2، egl1، jol2، ard2، و ara1 بود که در این محیط‌ها به‌طور میانگین ژنوتیپ‌های g16، g17، و g4 دارای بیشترین عملکرد بودند. دومین گروه محیطی شامل محیط‌های mas1، mas2، mia1، ard1، jol1، ara1، و egl2 بودند که در این محیط کلان نیز ژنوتیپ‌های g2، g11، g7، و g12 بیشترین عملکرد را داشتند. بررسی روابط بین محیط‌ها، همبستگی بسیار بالایی را بین محیط‌های مورد بررسی نشان داد که حاکی از رفتار مشابه ژنوتیپ‌ها در اغلب محیط‌های مورد آزمایش بود.

investigating the stability of promising bread wheat genotypes in cold climate using ammi and gge biplot analysis

studying the nature of the genotype×environment interaction provides the possibility of identifying stable and compatible genotypes for breeders, and it has always been one of the important issues in the production and release of new stable and high-yield cultivars in breeding projects. the current research was conducted with the aim of identifying the response of genotypes in each of the studied areas, based on ammi and gge biplot models and better understanding of the genotype×environment interaction and determining the level of public and private stability of cultivars. twenty facultative and winter wheat genotypes were cultivated and evaluated in nine regions (18 environments) during the two crop years of 2017 to 2019 in a randomized complete block design with three replications. in order to analyze the compatibility and stability of genotypes, ammi and gge biplot models were used. the results of ammi analysis showed that the main effect of genotype, genotype×environment interaction effect and the first six principal components were significant at the 1% probability level. the first and second principal components explained about 51% of the sum of squares of the genotype×environment interaction effect. based on ssiasv and ssiwaas simultaneous selection indices, genotypes g13, g1, g3, g2, g6, g16, and g7 were identified as the best genotypes. biplot analysis showed that the genotypes g1, g3, and g6 with average yield had the highest general stability compared to other genotypes. none of the genotypes can be considered as desirable genotypes that have high average yield and high yield stability, but genotype g16 and in the next stage the genotypes g1 and g13 were close to the ideal genotype. polygon biplot model divided environments into two environmental groups (macro environment) and genotypes into four groups. the first environmental group included kar1, kar2, qaz1, qaz2, ham1, ham2, mia2, egl1, jol2, ard2, and ara1 environments, with g16, g17, and g4 genotypes having the highest yield. the second environmental group included mas1, mas2, mia1, ard1, jol1, ara1, and egl2 environments, and in this macro environment g2, g11, g7, and g12 genotypes had the highest yield. finally, the examination of the relationships among the environments showed a very high correlation among the investigated environments, which indicated the similar behavior of the genotypes in the most of the tested environments.