تنوع ژنتیکی و گروه‌بندی ژنوتیپ‌های کنجد (sesamum indicum l) در شرایط آب‌ و هوایی مشهد

به‌گزینی ژنوتیپ‌های گیاهان دانه روغنی ارزشمند مانند کنجد به‌علت محدودیت تولید روغن خوراکی در کشور ضروری است. به‌منظور بررسی عملکرد، اجزای عملکرد و تعیین مهم‌ترین صفات موثر بر عملکرد 20 ژنوتیپ کنجد، آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی 1400 اجرا شد. نتایج نشان داد که ژنوتیپ‌های افغان1، افغان3 و افغان5 بیشترین تعداد کپسول در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و زیست‌توده را به خود اختصاص دادند. همچنین نتایج حاصل از همبستگی بین صفات نشان داد که عملکرد دانه به ترتیب با تعداد کپسول در بوته (**0.53=r) و وزن هزار دانه (**0.42=r) همبستگی مثبت و معنی‌داری دارد. بر اساس نتایج تجزیه به عامل‌ها، سه عامل درمجموع 83.1 درصد از تغییرات موجود در کل داده‌ها را توجیه کردند. عامل اول (57.7 درصد) و دوم (15.2 درصد) بیشترین تغییرات واریانس داده‌ها را توجیه کردند. از این دو عامل، به‌منظور به‌دست‌آوردن پراکنش و شناسایی ژنوتیپ‌های برتر استفاده شد. همچنین باتوجه‌به نتایج تجزیه خوشه‌ای بر اساس عملکرد و اجزای عملکرد، ژنوتیپ‌های مورد بررسی در سه گروه دسته‌بندی شدند که ژنوتیپ‌های گروه سوم (افغان1، افغان3، افغان4، افغان5 و افغان7) ازنظر اکثر صفات مورد بررسی میانگین بالاتری در میان سایر گروه‌ها و همچنین میانگین کل ژنوتیپ‌ها داشتند؛ بر اساس این نتایج می‌توان عنوان کرد صفات تعداد کپسول در بوته و وزن هزار دانه ازجمله صفات بسیار موثر در عملکرد کنجد بوده و ازآنجایی‌که عملکرد بالا یکی از اهداف مهم اصلاحی در کنجد است؛ بنابراین ژنوتیپ‌هایی با این خصوصیات را می‌توان به‌عنوان ژنوتیپ‌های برتر معرفی کرد.

evaluation of genetic diversity and classification of sesame (sesamum indicum l.) genotypes in mashhad condition

considering the limited production of edible oil in the country, selectivity of the genotypes of valuable oilseeds like sesame is important. a randomized complete block design with three replications was conducted in the research farm of the ferdowsi university of mashhad in 2021, to investigate 20 sesame genotypes’ yield, and yield components and determine the most important traits affecting the yield. the results showed that afghan1, afghan3, and afghan5 genotypes had the highest number of capsules plant-1 , 1000-seed weight, biological yield, and seed yield. also, the correlation analysis between the traits showed that seed yield had a positive and significant correlation with the number of capsules per plant (r=0.58**), and 1000-seed weight (r=0.42**), respectively. based on the principal component analysis, in total two components explained 83.1% of the variation in data. the first component explained 57.7%, and the second component showed 15.2% of the most changes in variation between genotypes. then, these two components used to determine the distribution and distinguish the best genotypes in the results. as a result of cluster analysis, genotypes were categorized into three groups based on yield and yield components. the genotypes of the third group (afghan1, afghan3, afghan4, afghan5, and afghan7) had a higher average in the investigated traits than other groups. these results indicate that the most effective traits in sesame yield are the number of capsules per plant and the 1000-seed weight. since high yield is one of the important breeding goals in sesame; therefore, genotypes with these characteristics can be introduced as superior genotypes.