برآورد اثر متقابل ژنوتیپ و محیط و میزان سازگاری لاین‌های امیدبخش اصلاحی برنج در مازندران

اصلاح برنج با زمینه ژنتیکی ارقام ایرانی، فرصتی را برای بهبود این دسته از ارقام فراهم می‌آورد که دارای سازگاری بالا نسبت به محیط هستند و از بازارپسندی مطلوبی نیز برخوردار می‌باشند. بدین جهت، هفت لاین‌ امیدبخش حاصل از تلاقی ارقام برنج ایرانی مختلف و همچنین ژنوتیپ‌های خارجی، به همراه دو رقم شاهد طارم‌محلی و شیرودی در چهار مزرعه آزمایشی در منطقه شرق (بهشهر)، مرکز (بابل) و غرب مازندران (تنکابن) و مزرعه آزمایشی تحقیقات برنج (آمل)، در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار و طی سال‌های 1395 و 1396 (جمعاً هشت محیط) مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس ساده حاکی از آن بود که میان ژنوتیپ‌ها از نظر صفات تعداد روز تا 50 درصد گلدهی، ارتفاع بوته، تعداد پنجه بارور و عملکرد دانه، تفاوت معنی‌داری وجود داشت. تجزیه واریانس مرکب داده‌ها نشان داد که اثر ژنوتیپ و اثر متقابل سال× مکان و سال× مکان× ژنوتیپ بر صفت عملکرد دانه معنی‌دار بود. ژنوتیپ g5 بیشترین عملکرد را در همه محیط‌ها داشت و ژنوتیپ g1 نیز از نظر عملکرد در رتبه دوم قرار داشت. برآورد اجزای مختلف پایداری بر اساس مدل چند متغیره تاثیرات اصلی افزایشی و اثر متقابل ضرب‌پذیر به روش امی مشخص نمود که ژنوتیپ‌ متوسط‌رس و پاکوتاه g5 (dah)، حاصل از تلاقی اهلمی‌طارم و دشت با میانگین عملکرد 5888.7 کیلوگرم در همه محیط‌ها دارای وضعیت پایداری بالاتر و نوسان عملکردی کمتری از سایر ژنوتیپ‌ها بود و ژنوتیپ زودرس و پاکوتاه g1 (ahs) حاصل از تلاقی سپیدرود و اهلمی‌ طارم با متوسط 5312.06 کیلوگرم عملکرد دانه، دارای پایداری مناسبی در بیشتر محیط‌ ها بود.

Estimation of genotype and environment interaction and compatibility of promising breeded rice lines in Mazandaran

Rice breeding with genetic background of Iranian cultivars provides an opportunity to improve these cultivars that have high adaptability to the environment and favorable marketability. Therefore, seven promising lines, orginiated from cross combinations of Iranian and exotic rice genotypes, along with two check varieties including Tarom-Mahali and Shiroudi were evaluated in four experimental fields in Mazandaran provinces located in east zone (Behshahr), centre (Babol), west (Tonekabon) and Rice Research Instutute (Amol) in a randomized complete block design (RCBD) with three replicates during 2016-2017 (totally eight environments). Results of simple variance analysis showed that there were significant differences between genotypes for number of days to 50% of flowering, plant height, number of fertile tillers and grain yield. Combined analysis variance indicated that the effect of genotype and interaction effects of year and location and also year and location and genotype on grain yield were siginificant. G5 genotype had the highest yield in all environments and G1 genotype was in the second place in terms of yield. Stability analysis through AMMI method indicated that rice promising line G5 (DAH, originated from cross between Dasht and Ahlami-tarom) showed high of grain yield (5888.7 Kg/ha in average) and performed stable situation over environments, G1 genotype (AHS, a cross between Ahlami-tarom and Sepidroud) with 5312.1 Kg grain yield /ha in average, showed moderate stability in most of the environments.