ارزیابی تحمل به خشکی نژادگان‌های برنج (oryza sativa l.) با استفاده از شاخص‌های تحمل و تجزیۀ نمودار دووجهی

در این آزمایش به‌منظور شناسایی نژادگان (ژنوتیپ )های برنج متحمل به تنش خشکی با استفاده از شاخص های تحمل، شمار 31 نژادگان برنج هوازی و 22 رقم برنج غرقابی در شرایط بدون تنش و تنش خشکی با قطع آبیاری سی روز پس از نشا کاری در مرحلۀ بیشینۀ پنجه‌زنی تا پایان دورۀ رویش نژادگان‌ها در بهار سال 1393 در بخش سنگر رشت ارزیابی شدند. نتایج نشان داد، چهار شاخص میانگین حسابی (mp)، میانگین هندسی (gmp)، تحمل به تنش (sti) و عملکرد (yi) بیشترین همبستگی را با عملکرد دانه در شرایط بدون تنش (yp) و تنش خشکی (ys) داشتند. گروه‌بندی نژادگان ها با استفاده از تجزیۀ خوشه ای همۀ نژادگان ها را به سه گروه متحمل، نیمه متحمل و حساس تقسیم کرد. شمار هفت نژادگان شامل ir81024b2541b، ir82590bb322، ir82635bb822، ir82639bb1401 و panda و رقم‌های غرقابی درفک و صدری در گروه متحمل قرار گرفتند، در بین این هفت نژادگان، کمترین افت عملکرد به نژادگان های ir82590bb322، panda و ir81024b2541b به ترتیب با 28/1، 28/4 و 86/4 درصد کاهش اختصاص یافت. تجزیه به مولفه های اصلی روی شاخص ها نشان داد، دو مولفۀ اول به ترتیب 58 و 40 درصد (درمجموع 98 درصد) از تغییرات کل شاخص ها را توجیه کردند. نمودار دووجهی (بای پلات) به‌دست‌آمده از تجزیۀ گرافیکی ضمن تایید نتایج تجزیۀ خوشه ای، نشان دادند که برترین شاخص ها در شناسایی نژادگان های متحمل، شاخص‌های gmp، mp، yi و sti هستند. همچنین برترین نژادگان ها در شرایط بدون تنش درفک، ir81024-b-254-1-b، ir82590-b-b-32-2 و ir82590-b-b-322 بودند و در شرایط تنش خشکی نژادگان های ir82590-b-b-32-2، panda، ir81024-b-254-1-b و درفک برترین نژادگان ها بودند.