شیوه های اجرایی اشعار محلی در ایران

مطالعات شعرشناسی در ایران در دو حوزۀ شعر رسمی و شفاهی ممکن است. در حوزۀ شعر شفاهی مطالعات ممکن نمی‌شود مگر در تلازم و ارتباط آن با موسیقی؛ زیرا در ایران همواره شعر و موسیقی همراه و همسایه بوده‌اند. شکل‌های اجرایی اشعار عامه و محلی در ایران همواره گونه‌های متنوع داشته است. این تنوع انواع با تنوع اجرا نیز همراه است. هدف از این مقاله نشان دادن سنت‌های اجرایی متنوع اشعار عامه ایران و سوال اصلی آن است که ارتباط شعر و موسیقی عامه و نسبت آن را با هنرهای دیگر و شعر کلاسیک از همین منظر نشان دهیم و اینکه بدانیم در مناطق مختلف ایران چگونه شعر را اجرا می‌کرده‌اند. روش بررسی مطالعات میدانی بر اساس 345 گونه شعر عامه در سراسر ایران و محصول تحقیقی گسترده و نتیجه اجرای طرح تحلیل اشعار عامه ایران است که در صندوق حمایت از پژوهشگران به اجرا درآمده است. روش بررسی، مطالعۀ اشعار محلی از سه منظر همراهی شعر با آواز یا ساز، فردی یا جمعی خواندن اشعار و از منظر اجرا با هنرهای دیگر (رقص و نمایش) است. در مقدمه نیز اشاره‌ای به اشعار عامه و ویژگی‌های آن می‌شود. در خلال مباحث به نام‌ها و روش‌های اجرای اشعار عامه در مناطق مختلف و آداب هریک و شیوه‌های آن مثل تکخوانی، دوخوانی و جمع‌خوانی اشاره می‌شود. مهم‌ترین خصیصۀ اشعار عامه جنبه‌های آوازی آن است که اغلب آن‌ها با آواز یا همراه ساز اجرا میشود. هرگاه از شعر عامه سخن به میان می‌آید جنبه‌های آوازی مدنظر و تداعی میشود.مناسب خوانی ترانه ها در هر منطقه نامی دارد: «سربانگ»، «بیدخوانی»، «کله کش»، «دنگ دال» ، «هو- هو» ، «پاکتلی » , «بیدگانی». بومی سروده ها به سه صورت تک خوانی (مثل لالایی ها)، دوخوانی (مثل پهلوی خوانی، دی بلال، بیت و بحث، حاجیونی و ...) و جمع خوانی (مثل اشعار کار، بالوره، رج خوانی) اجرا می شوند. از منظر اجرا با هنرهای دیگر، بخشی از بومی سرودها همراه با رقص است، مثل چوبی، دست گرفتن (دس گرته)، هرا، یک قرسه، دو قرسه، شش قرسه، انارکی، چکه سما. گروهی از ترانه ها نیز با حرکات نمایشی همراه هستند یا در اصل، اساس نمایش بر این ترانه ها استوار است. مثل رشکی و ماسی در اراک، نقالی و مناقب خوانی، فضایل خوانی، سخنوری، روضه خوانی و پرده خوانی، تومار خوانی، بحر طویل خوانی، گل کشتی خوانی و مقبت خوانی.