عطای کثیر؛ شرح بیتی از حافظ

بیت «نعیم هر دو جهان پیش عاشقان به جوی/ که این متاع قلیل است و آن عطای کثیر» با ضبط‌ها و معانی متفاوتی در تصحیح‌ها و شرح‌های دیوان حافظ آمده است. این مقاله ضمن بررسی این موارد، در پی آن است تا شکل سالم و معنی درستی از بیت ارائه دهد. دو موضوع را شارحان در شرح بیت در نظر نگرفته‌اند؛ یکی بررسی دو ترکیب قرآنی متاع قلیل و عطای کثیر که معادل نعمت‌های دنیا و آخرت است و دیگر این که شارحان که را در ابتدای مصرع دوم، که ربط تعلیلی به معنی زیرا که معنی کرده‌اند و یک شرح نیز آن را به معنی بلکه دانسته است. نگارنده معتقد است در این بیت، حرف ربطِ که حرف پیروِ (ربطِ) اسم‌پرداز یا توضیحی است. این نوع که کلمه یا ترکیب پیش از خود را با جمله‌ی پس از خود مرتبط می‌سازد تا در باره‌ی آن توضیح و تفسیری ارائه دهد. حافظ بارها این نوع که را به‌کار برده است که با ذکر شواهدی از آن در متن مقاله، نظریه‌ی فوق قوت می‌یابد.