اشارات عرفانی در داستان حضرت یوسف(ع)

شکل­گیری زبان خاص عرفانی، مخصوصاً در تاویلاتی که از آیات قرآن ارائه می­شود، ریشه در قرآن دارد؛ به عبارت دیگر، گرایش به تفسیر تاویلی برآمده از قرآن است. در قرآن، بخش زیادی از مفاهیم در قالب تمثیل بیان شده است. وجود این تمثیل‌ها در حقیقت نزدیک‌کننده‌ی هرچه بیشتر مفهوم به ذهن مخاطب است. تفاسیر عرفانی نیز که غالباً صورتی تمثیلی یا تاویلی دارند، از این سبک تمثیلی قرآن به ویژه در تاویل داستان‌های قرآنی بهره برده‌اند. در این میان، داستان حضرت یوسف(ع) از جمله داستان‌هایی است که وجوه عرفانی فراوانی دارد و چندین تفسیر عرفانی از جمله جامع‌الستین، حدائق‌الحقایق،کشف‌الارواح، انیس‌المریدین و شمس‌المجالسین(در دست تصحیح و چاپ) به طور خاص، در مورد آن پرداخته شده و این سوره از آغاز تا انجام، به صورت عرفانی تفسیر گردیده است. در تفاسیری همچون کشف الاسرار، تفسیر القرآن‌الکریم منسوب به ابن عربی و برخی کتب عرفانی نیز این داستان به طور کامل یا به صورت پراکنده و تنها بعضی از مفاهیم و آیات آن، مورد تاویل قرارگرفته است. تاویلات عرفانی این تفاسیر، لغات و مفاهیم آیات سوره‌ی یوسف و شخصیت‌ها و حوادث داستان را شامل می‌شود. برخی از این حوادث در قرآن ذکر شده و برخی دیگر، تنها در تفاسیر آمده؛ بی‌آن‌که در خود قرآن بدان اشاره شده باشد. این حوادث زمینه‌ساز تمثیل‌هایی است که در آن، عناصر تشکیل دهنده‌ی یک حادثه دقیقاً رو به روی عناصر تمثیلی قرار می‌گیرد. مقاله‌ی حاضر ابتدا با نگاهی تطبیقی و تحلیلی به ذکر تاویلات عرفانی تعدادی از لغات و مفاهیم آیات این سوره در تفاسیر و متون عرفانی می‌پردازد و آن‌گاه برخی از مهم‌ترین تاویل‌هایی را که ذیل شخصیت‌ها و حوادث قصه نقل شده، نقد و تحلیل می‌کند.

Mystical Inferences in the Story of Joseph (PBUH)

The formation of the specific language of mysticism, especially in Qur#039;anic interpretations, is rooted in the Qur#039;an. Many of the concepts of the Qur#039;an are expressed in the form of allegories, which make them easier for the reader to understand. Mystical icommentaries have used allegorical forms in the interpretation of Qur#039;anic stories. The story of Joseph has many mystical aspects and books such as Jame alSattein, Hadaeq alHaqayeq, Kashf alArvah, Anis alMorideen and Shams alMajaleseen are devoted to this story. In interpretations such as Kashf alAsrar, Tafseere Qur#039;an alKareem, ascribed to Ibne Arabi and some other mystical books Joseph#039;s story is either interpreted in detail or part of the concepts are discussed.  Mystical interpretations of these commentaries consist of words and concepts, characters and events of the story of Joseph. Some of these events are mentioned in the Qur#039;an and some are only mentioned in commentaries. These events are the background to the allegories in which the elements of the event parallel the allegorical elements. This paper first compares and analyzes some mystical interpretations of words and concepts of the Qur#039;an in commentaries. Then some of the most important interpretations on characters and events are discussed.Keywords: 1.The Qur#039;an; 2.Joseph Zuleykha; 3.Interpretation; 4.Commentary; 5.Mysticism