نقش سنائی در تحول قصیده ی فارسی

چنان‌که از عنوان برمی‌آید، مساله اصلی مقاله تعیین نقش سنائی در تاریخ تحول قصیده فارسی است؛ نقشی که به همان اندازه «تحول در غزل فارسی» مهم است. با وجود تحقیقات پراکنده‌ای که در پیشینه تحقیق بدان‌ها پرداختهایم، هنوز جای تحقیقی که این بُعد شخصیت شاعری سنائی را آشکار کند، خالی بود. بدین منظور قصاید او را در دو سطح ساختار صوری (ناظر بر فرم) و نظم گفتمانی (معطوف به محتوا) بررسی کردیم و در مقایسه با سنت قصیده‌پردازی پیش از وی نشان دادیم که او و ناصر خسرو به عنوان نقطه‌های عطف تحول قصیده فارسی هستند؛ به‌طوری‌که می‌توان تاریخ قصیده فارسی را به دو دوره پیش و پس از این دو شاعر تقسیم کرد. در بررسی ساختار صوری قصاید وی، به سه گونه قصیده دست یافتیم: تابع سنت قصیده‌پردازی، بینابین و جدید. همین گروه‌بندی را در بررسی گفتمانی قصاید نیز اساس قرار دادیم. نتیجه بررسی‌ها نشان داد که در قصاید گروه اول، چه از جهت ساختار صوری و چه محتوایی سنائی در چهار چوب «سنت» حرکت کرده‌است؛ در قصاید گروه دوم، حرکت او به طرف خروج از سنت (در سطح فرم و محتوا) مشاهده می‌شود اما چنان و چندان نیست که از مرزهای سنت خارج شده باشد و سر انجام در قصاید گروه سوم، چه به لحاظ ساختار صوری و چه محتوایی با طرحی کاملاً نو مواجه می‌شویم که پیش از وی (به استثنای ناصر خسرو) یا اصلاً وجود ندارد و یا قابل توجه نیست. بدین ترتیب باید سنائی را یک نقطه عطف در تاریخ تحول قصیده به شمار آورد.

the role of Sanaee in Persian Qasede revolution

As the title suggests, the main subject of our article is the clarifying the role of Sanaee in Persian Qaside evolution; the role that if not more important than his role in Persian Ghazal evoloution, not less important. The scattered researches allusion to this topic but the vacancy of the article that pay to this topic independently was clear. This article is effort in this direction. For this purpose, we assesed his Qaside in two levels: the formal structure and discursive order. The result showed that Naser Khosrow and Sanaee are milestones in development of Persian poetry. We split the Sanee’s Qasedes formly and contently into three groups: Traditional Qasedes, Middle Qasedes and New Qasedes. His committment to the tradition in first groups was high and his innovation in these groups was low. contractly, this ratio in the third group of his Qzasedes was antithical. so we can considered her as inventive poet of mystical poetry.