بررسی دلایل اثرگذاری ابیات بی تصویر در دیوان حافظ

چکیدهدر بیشتر تعاریفی که تاکنون از شعر شنیده‌ایم، تخیّل محوری‌ترین عنصر شعری است. و بسیاری معتقدند بدون حضور آن شعری وجود نخواهد داشت.در نگاه اول، عامل اصلی زیبایی، دل‌انگیزی و اثرگذاری بسیاری از اشعار و حتی ابیات مستقل نیز همین عنصر است؛ اما اگر با دقت به ادوار مختلف شعر فارسی بنگریم، درمی ‌یابیم که بسیاری از ابیات اثرگذار هر دوره، ابیاتی هستند که بدون تمسّک به عناصر خیال انگیز، مخاطبان خاص و عام را تحت تاثیر قرار می‌دهند. دلایل و عوامل اثرگذاری این ابیات را می‌توان در دو بخش برونۀ زبان(شکل) و درونۀ زبان(محتوا) بررسی کرد. بدین صورت:در برونۀ زبان عواملی چون موسیقی (وزن عروضی، قافیه و ردیف)، بسامد بالای فعل و جملات کوتاه به اقتضای معنا، شگردهای دستوری ناظر بر تاویل پذیری متن، گزینش واژگان خاص و ارتباط نهفتۀ آن‌ها و... و در درونۀ زبان، حس و عاطفه، فضاسازی و صحنه‌پردازی، سادگی و منطق پذیر بودن معنا، رعایت اقتضای حال، توصیف‌های اثرگذار، گفت و گو، اندیشۀ والا و فراگیر، استفاده از زبان عامیانه و قرابت تجربۀ شاعر با تجربۀ مخاطبان، درونمایه های خاص و پرمخاطب و جز آن را می‌توان برشمرد. می‌توان گفت از بین عناصر شکلی و محتوایی، حس و عاطفه مهم‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین نقش را به عهده دارد. عاطفه گاه به تنهایی و گاه با شوربخشیدن به دیگر عناصر صوری و محتوایی، عامل اصلی زیبایی و اثرگذاری این دسته از اشعار و ابیات است که بدون حضور آن، دیگر عناصر تاثیر چندانی نخواهند داشت.

A survey on reasons of the effectiveness of Hafiz's non-image poems

Abstract Imaginations in the most of definitions which have heard before, is the mostaxialelement; and many people believe that there isn’t any poem withoutit. In the first vision, as if this element is the Couse of attractiveness and affection of some poems and nondependent couplets. But if we see exactly to different periods of Persian poetry, we find that many of effective couplets of any period are couplets that affect ongeneral and specific addressees, without using imageries. Thehesitating problem is that what conditions and reasons in this kind of verses, cause to affection and eternity of them.we can divide causes and reasons of this couplets effectiveness to two sides of external (form) and internal (content) of language;in external dimension of language, causes (element) such as music (prosodic rhythm, rhyme andetc.), high frequent of verb,short sentences, relative to conditions and situations, grammaticalfigures (technics)which connected to hermeneutics of text,diction of special words, their hide connection,using of public language, andetc. And in internal side we can count, sensationand affection, atmosphere and scene, plainness and logicality of meaning, notice to the situation needs, effective descriptions,dialog, vast and extreme thought, closeness of the poet experience to the addressees’experiences, special and rich of addresseethemes and etc.We can tell that from formal and contentelements, thataffection has the most important and determiner role. Affection is, in aloneness and with the other elements, the main factor of effecting of these kind of verses, and withoutit, the other elementshaven’t so affection.Key words: Aff ection, Imagination, Hafiz, form, content