بررسی و تطبیق ساختار و درون‌مایه‌ی اسرارنامه‌ و مخزن‌الاسرار

اسرارنامه‌ی عطار و مخزن‌الاسرار نظامی از مهم‌ترین مثنوی‌های عرفانی حکمی ادبیات فارسی محسوب می‌‌شوند. وجود مضامین مشترک و گاه خط فکری یکسان این احتمال را ایجاد می‌کند که عطار در سرودن اثر خود از نظامی تاثیر پذیرفته باشد. در این جستار با تطبیق جزء‌به‌جزء محتوا و ساختار این آثار، همسانی‌ها و دگرسانی‌ها استخراج شده است. همسانی‌ها عبارت‌اند از: 1. انسان؛ 2. جهان هستی؛ 3. عشق؛ 4. سلوک؛ 5. نقد تصوف؛  6. اندیشه‌های کلامی. ناهمسانی‌ها نیز شامل موارد زیر است: 1. ساختار متن‌ها؛ 2. جهان‌بینی‌ دو شاعر؛ 3. بافت ادبی اشعار؛ 4. بینش اجتماعی؛ 5. «بقای بعد از فنا» در اسرارنامه و « فنا» در مخزن‌الاسرار. 6. نگرش دو شاعر در باب سخن؛ 7. ترکیب محتوایی. نتیجه‌ی حاصل از تطبیق کلی دو کتاب بیانگر اشتراکات فکری دو شاعر در مباحث بنیادین است. اگر دراین‌باره تفاوت‌هایی هم در محتوا و ساختار به چشم می‌خورد، حاکی از شخصیت، ساختار ذهنی و جایگاه متفاوت عطار و نظامی است؛ هرچند نمی‌توان به‌طورقطع تاثیرپذیری اسرارنامه از مخزن‌الاسرار را اثبات کرد؛ اما تشابه ذهنیّات منعکس در اشعار و موضوعات محوری دو اثر نموداری از این تاثیرپذیری است.