تحلیل طرحواره‌های قدرتی در غزلیّات شمس و پیوندآن باالگوی جهان‌بینی مولانا

«طرحواره‌های تصویری» که در حوزۀ زبان‌شناسی شناختی، بر نقش تجربه در شناخت تاکید می‌ورزند، طرح‌هایی از تجربه‌های جسمانی هستند که در ذهن شکل می‌گیرند و انسان را قادر می‌سازند مفاهیم پیچیده و انتزاعی را درک کند، دربارۀ آن‌ها بیندیشد و استدلال کند. پژوهش حاضر با بررسی طرحوارههای قدرتیِ «اجبار»، «مانع»، «نیروی متقابل»، «انحراف از جهت»، «رفعِ مانع»، «توانایی» و «جذب» در غزلیّات مولانا بر اساس نظر جانسون، در پی اثبات این فرضیّه است که طرحواره‌های قدرتی چگونه با الگوهای جهان‌بینی مولانا پیوند خورده‌اند. پژوهش نشان می‌دهد که بهره‌گیری از طرحواره‌های قدرتی در عرفان برای تبیین مفاهیم عرفانی اجتناب‌ناپذیر است و تفهیم عرفان در قالب نوعی حرکت با موانع خاص که کشش‌های متضادّی آدمی را به سوی خود می‌کشند، تنها در قالب طرحواره‌ها امکان‌پذیر است. همچنین طرحواره‌ها می‌توانند بر جنبه‌هایی از جهان‌بینی تاکید کنند، برای تبیین آن‌ها از طرح‌های جدیدی بهره گیرند و تفسیری از جهان‌بینی شاعر و جنبه‌های پراهمّیّت آن به دست دهند؛ جهان‌بینی عرفانی به همان میزان که برای تبیین خود به طرحواره‌ها نیازمند است، هدایت طرحواره‌ها را نیز در دست می‌گیرد و برای تبیین الگوهای خود دست به گزینش نوع خاصّی از آن‌ها می‌زند. در جهان‌بینی زمین‌گریز و آسمان‌گرای مولانا، وجود طرحواره‌هایِ «عمودی»، «کشش دو سویه»، «مانعِ محاصره ‌کننده»، «مانعِ گذرگاهِ باریک» و «مانعِ دید»، در کنارِ طرحواره‌های مورد نظر جانسون، همۀ موارد بالا را تایید می‌کند.

A Survey of Force schemas in Shams’s sonnets and its relations by Mawlana’s worldview pattern

A Study of Force schemas in Ghazals of Shams and its Relation with Rumi’s Worldview    Abstract The image schemas, which emphasize the role of experiential knowledge in the field of cognitive linguistics, are patterns of physical experiences that are formed in the mind and enable a person to comprehend complex and abstract concepts. This study examines the force schemes of Compulsion, Blockage, Counterforce, Diversion, Removal of Restraint, Enablement and Attraction in Rumi’s poetry, according to Johnson’s view. It is argued that force schemas are linked to Rumi’s worldview patterns. Research shows that the use of force schemas in mysticism is inevitable for the explanation of mystical concepts, and that understanding mysticism in the form of a movement with certain opposing obstacles attracting man is possible only through schemas. Schemas can also emphasize aspects of worldview, explain them to new schemas, and give an interpretation of the worldview of the poet and its significant aspects. The mystical worldview that needs schemas for selfexplanation takes on schemas and selects certain kinds to explain their patterns. In Rumi’s heavenward worldview, the existence of vertical schemas, double stretch, obstructive barrier, obstacle of narrow passage and obstacle to vision, along Johnson’s schemas approval confirm all of the above. Keywords: