خدای وحدت وجودی و تصاویر برآمده از آن در آثار منظوم عطار نیشابوری

اندیشه وحدت وجود یکی از اندیشه های غالب در عرفان است. عطار نیشابوری نیز به عنوان یکی از نمایندگان عرفان اسلامی، طبیعتاً از اندیشه وحدت وجود متاثر بوده است. بسیاری از تصاویری که عطار نیشابوری از خداوند و رابطه او با انسان و طبیعت عرضه کرده در چارچوب اندیشه وحدت وجود جای می‌گیرد. این مقاله در پی آن است تا پر بسامدترینِ این تصاویر را در آثار منظوم عطار بررسی و تحلیل کند. همچنین از آنجا که از اندیشه وحدت وجود، سه قرائت (یعنی عینیت، متافیزیک سطوح و تجلی) موجود است کوشش شد تا رابطه این قرائت های سه گانه از وحدت وجود با تصاویر مذکور سنجیده شود تا نشان داده شود عطار احتمالا به کدام یک از قرائت های سه گانه از وحدت وجود گرایش داشته است. در نتیجه این پژوهش روشن شد که چهار تصویر « آشکارِ نهان »، « بحر» ، « خورشید » و « سیمرغ » بیشترین بسامد را در بین تصاویر وحدت وجودی از خدا در آثار منظوم عطار دارد . در هر تصویر به « رابطه خدا و جهان و انسان » ، « خدای درون » ، « راه وصال » و « تجربه عرفانی » پرداخته شد. در همه تصاویر جهان و انسان جزوی از خدا و وابسته گریز ناپذیر آن دانسته شده است. تمنای انسان برای رسیدن به گونه‌ای در او تعبیه شده است. این تصاویر زمانی که خصلت تجربی می‌یابند و حاصل مکاشفات عرفانی هستند غالباً صورتی متناقض‌نما پیدا می‌کنند.

pantheism and its images in attar’s verses

Pantheism is one of the dominant concepts in mystical thought, and it is said that this concept is basically originated from mystical experiences of mystics. Attar Neishabouri as a Muslim mystic (Sufi) was influenced by the concept of Pantheism and tried to express the concept in the form of literary images in his verses. In this article, Authors intended to discover how images in Attar’s verses are employed to illustrate Pantheism. As a result, it is known that Attar used four images including ‘Hidden Apparent’, ‘Ocean’, Sun’ and, ‘Simorq’ in high frequency in his verses to depicting the abstract notion of Pantheism. Also, as there are three approach to Pantheism, i.e. Identity, Metaphysics of levels and Manifestation, the Authors tried to demonstrate the connection between images and these three approaches to Pantheism. One of the common characteristics between these images are being paradoxical especially when it comes to realm of mystical experience.