توبه و تطهیر گفتمانی در خیامیّت پیشامدرن

خیامیّت یک منظومه ی گفتمانی است که در آن سه گفتمان لاادری گرا، شریعت مدار و تصوف، به شکل «درون گفتمانی» با هم مجادله و مناظره می کنند. آن چه این مجادله‌ی چند رویه را در جامه‌ی گفتمانی یکسان پیوند می دهد، انتساب آن به شخصیتی مفهومی و پارادوکسیکال به نام عمرخیام است. عنصر «توبه» یکی از مهم ترین عناصر اشتراکی گفتمان شریعت مدار و تصوف است. این عنصر در خیامیّت پیشامدرن، منشا انواع ساخت ها، تاویل ها و افسانه های گفتمانی شده است. با توجه به انواع روایت ها، نشانه ها و افسانه های گفتمانی و همچنین دیالوگ هایی که بین رباعیات خیام وجود دارد، توبه‌ی گفتمانی را می توان در خیامیت پیشامدرن به عنوان یک عنصر ساختار آفرین دانست و ساخت گفتگومدار، چندبُعدی، و متکثر و متناقض رباعیات را تبیین کرد. هدف این مقاله آن است که با طرح «توبه و تطهیرگفتمانی» در برساختِ «خیامیت پیشامدرن» اولاً گسست های این گفتمان را نشان دهد و ثانیاً با تاکید بر این گسست ها، هم نسبتِ گفتمانی عمرخیام را با «خیام گفتمانی» تبیین و هم برساخته بودن این گفتمان را با نگاهی به منابع تاریخی و سنت خیام پژوهی، توصیف و تحلیل کند. روش: مقاله از روش تحلیل انتقادی گفتمان و رویکردساخت گرایی برای دست یابی به هدف خود بهره می گیرد. نتایج پژوهش: تصور پیوستاری ازگفتمان خیامیت و یکپارچه دیدن آن، مانع از شناخت درست این گفتمان و تحلیل دقیق آن می شود؛در مقابل، قول به گسست های تاریخی و تنازع گفتمانی دراین باره می تواند به فهم برساختی بودن روایت یک دست از خیام چنان که در تصحیح‌ها، تحلیل ها، زندگینامه ها و شروح دیده می شود کمک کند.

Discursive Purgation and Repentance in Premodern Khayyamiyat

Abstract Khayyamiyat (Khayyameality) is a discursive system. The dialoguebased structure of this system shows that three discourses of Agnosticism, Shariaorientation (Doctorinebased) and Mysticism are disputing and debating with each other in an “intradiscourse” way. What integrates this multifaceted controversy as a single discourse is its relation to the conceptual and paradoxical character named Omar Khayyam. The purpose of this article is to propound “Discursive Purgation and Repentance” in “premodern Khayyamiyat” construction in an attempt, in the first place, to reveal its discontinuity and, in the second place, to explain the discursive relation between Omar Khayyam and a “discursive Khayyam” through the very discontinuity and to describe and analyze the constructive nature of this discourse by referring to the historical sources and the tradition of Khayyamology. The present research applies constructivism and critical discourse analysis (CDA) as its methodology. The results of the research reveals that a continuity notion of Khayyamiyat discourse and a monolithic understanding of it thwart a true understanding and a thorough analysis of the discourse. In contrast, adherence to historical discontinuity and discursive conflict in this area of study can lead to an understanding of the constructive nature of the coherent and monolithic narrative of Khayyam as appears in rectifications, analyses, biographies, and expositions.