تحلیل حدیث‌شناسانه از روایات آب و عطش در عاشورا

مسئلۀ آب و عطش در واقعۀ کربلا ازجمله مسائلی است که سبب تحولی شگرف در شیوۀ عزاداری و نگرش شیعیان شده ‌است. شهرت نبود آب در خیمه‌های امام‌ حسین(ع) در شب و روز عاشورا، بسته‌ شدن آب در روز هفتم‌ محرّم به‌عنوان یک‌ رخداد تاریخی در میان مورخان و گزارش غُسل امام و یارانش در شب یا صبح عاشورا در کتب حدیثی و نیز حفر چاهی در کربلا به‌‌صورت اعجازگونه توسط امام، در کتب حدیثی و تاریخی، حاکی از ناهمگونی منقولات روایی و حدیثی در موضع آب و عطش در کربلاست. ازاین‌‌رو، پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی‌‌تحلیلی، به واکاوی این مهم پرداخته و درنهایت بدین نتیجه رسیده ‌است که منابع متاخر امامیه با رویکرد عاطفه‌‎گرایانه نگارش یافته و سخنانی مبنی‌بر «طلب آب» به ‌امام حسین(ع) نسبت داده ‌شده که با شان معصوم هم‌خوانی ندارد و برخی از این روایات، ضمن تعارض با اخبار تاریخی، دارای رکاکت معنا و معارض با سنت معصومان ‌است. روایات مربوط به تشنگی خیمۀ امام محدود به یک یا دو روایت آن‌هم به‌‌صورت ضمنی ‌است، لکن در دوره‌های صفویه و قاجار بیشتر پروبال گرفته و هرچه از زمان حادثۀ عاشورا فاصله گرفته می‌شود، برداشت عاطفه‌گرایانه از عاشورا بیشتر شده ‌است. با توجه به ‌روایات موجود و معتبر، بدون تردید تا صبح روز عاشورا، آب در خیمه‌ها موجود بوده، اما کشاکش و سنگینی نبرد، توان هر رزمنده‌ای را گرفته و امام‌ حسین(ع) در روز عاشورا با لبان تشنه به‌ شهادت رسیده ‌است. بستن شریعۀ فرات در هفتم محرّم، دلیل بر نبود آب در خیمۀ امام نیست، اما اندک آب موجود در صبح عاشورا برای کودکان اختصاص داده شده ‌است. در روایات عاشورایی متقدم و معتبر، اخباری مبنی‌بر مظلومیتی با تصویر دوران قاجاری یافت نمی‌شود؛ گرچه مظلومیت امام، فراتر، سنگین‌تر و دردناک‌تر از منقولات عاطفه‌گرایانه است.

hadithological analysis of water and thirst traditions in ’āshūrā

introduction the issue of water and thirst in the karbala incident is a challenging issue that has had significant effects on the way of shia’s mourning. water is very important as a vital substance in the life of every human being. in ’āshūrā event, the callousness of the yazid army caused the water to be shut off. however, by shutting off the water on the seventh day of muharram, imam hussain (as) had only three remaining days, and it has become a source of controversy among researchers. some believe that no water can be found in the imam’s tents from the 7th day of muharram onwards; on the other hand, some believe that water was available to hussain ibn ali (as) until the day of ’āshūrā. based on both points of views, the problem of the present research is the analysis of the traditions in the authentic historical traditional about the efforts of imam and his companions to get water in three days before the battle. the original source and the process of transmission of these traditions to the 10th centuries and later are also worthy of attention. therefore, it is necessary to analyze the reliability of such traditions. how can the traditions expressing the imam’s miracle of digging a well to obtain water be cited? from what approach is dealing with the issue of thirst in recent centuries, especially by different maqatil and was it based on a historical event or a hadith? what is the approach of the hadith and historical books of the imamiyyah and sunnis to the issue of the extraordinary thirst of imam’s army? and how reliable is the traditional documentation of this teaching? in this research, an attempt has been made to answer the mentioned questions by relying on authentic muqatil and hadith and historical books, and to examine the traditions related to the water situation in karbala in 61 hijri.