واکاوی حدیث موضوع در آثار رجالی سده های سوم و چهارم هجری قمری

حدیث موضوع، واقعیتی است که در میراث حدیثی مسلمانان وجود داشته و پیوسته دربارۀ تاریخچۀ پدید آمدن، انگیزه‌ها و قالب‌های تحقق آن بحث شده است. ضرورت کاربست رویکرد درزمانی در تحلیل آنچه به حدیث موضوع یاد شده، می‌تواند درک جامعی از تحولات رخ‌داده در مورد آن را در سده‌های نخستین نمایان سازد. حدیث موضوع، سهل و ممتنعی است که همچون اسرائیلیات به‌رغم وضوح ابتدایی، در مرحلۀ کشف مصادیق، کار را برای پژوهشگران فرسایشی می‌کند. مقالۀ حاضر تلاش کرده است تا با جست‌وجو در کتب رجال و جرح و تعدیل سده‌های متقدم هجری، شبکه‌ای از اصطلاحات دلالت‌کننده بر وضع حدیث به‌صورت صریح و کنایی را استقصا کند و در مرحلۀ بعد با یادکرد تحولات بنیادین در عالم حدیث، گفتمان‌های شکل‌گیری این اصطلاحات را به‌قدر کفایت نمایان سازد؛ پدیده‌هایی که هریک به‌نوبۀ خود بستر پدیداری حدیث موضوع را بر محور نقد رجالی در سده‌های دوم تا چهارم هجری قمری فراهم کرده است. ازجمله این پدیده‌ها می‌توان به «اسناد حدیث و اصالت ماخذ»، «گسترش تدوین حدیث»، «فرابومی شدن حدیث» و «تضییق دامنۀ سنت» اشاره کرد.

analyzing the fabricated hadith in the works of rijal in third and fourth centuries

introduction from the period when hadith appeared as a term and a group called aṣḥāb hadith began its work in a specialized way, a phenomenon called the hadith setting (topical hadith) took place seriously in those circles. although in the beginning, the relations of status were raised in some iraq regions among the rijalist of that time, during the next decade or two, due to the accumulation of these types of traditions and the mention of transmitters attributed to the status among the rijalists, it became a topic in other regions as well. what can be found today from the studies on the fabricated hadiths, most of the research is about the motivations of phenomena, the methods and formats of the realization of fake traditions, which lack of historical and contemporary perspectives. even when the history of fabricating hadith is discussed among scholars and researchers, there is little discussion about ongoing currents and the connection of historical discourses with what can be called the fundamental evolution of hadith, a point that this research is aware of and he tried to analyze the phenomena and fronts of the nobles in the context of history and discourses in each era.the focus of this article is on the study of various historical works, tabaqat, rijal and jarḥ and ta’dīl. in these works, we see the maximum use of terms such as kāna yaḍa’u al-hadith , waḍḍā’un and... which include various meanings and different examples. the study of the changes that occurred in the concept of hadith in the following centuries depends on the correct understanding of the hadith of the first centuries. in other words, the fundamental developments such as hadith isnads and authenticity of source , expansion of hadith collecting , transregionalization of hadith and narrowing of the scope of tradition that occurred in the world of hadith, made the emergence of hadith the focus of rijal criticism in the centuries 2 to 4 provided.