تاریخ‏گذاری روایت «النساء نواقص العقول» در خطبۀ 80 نهج البلاغه

روایت نقصان عقل زنان در نهج‏ البلاغه یکی موضوعات چالش‏برانگیز در روایات زنان است که شایسته است ازطریق روش‏های نوین حدیث‏پژوهی آن را بازخوانی نمود. این مقاله با روش تحلیلی‌توصیفی و براساس تاریخ‏گذاری اسناد و متن و تعیین حلقۀ مشترک و ترسیم شبکۀ اسناد انجام شده ‏است. بنابر یافته‏های پژوهش، این روایت پیش از ورود در نهج‏ البلاغه در منابع روایی اهل‌سنت به گستردگی وجود داشته و از نیمۀ اول قرن دوم در مدینه توسط یزید بن عبدالله بن الهاد از راویان اهل‌سنت مطرح گردیده و تا قرن سوم در مناطق کوفه، بغداد و مصر با متون متفاوت و بسط متن، بازتاب یافته است. همین مضمون بدون سند با دو تحریر متفاوت به منابع روایی شیعه راه یافته است. در تحریر اول، متنِ اهل‌سنت را تداعی می‏کند و تحریر دوم متن نهج‏ البلاغه است که با نام عایشه جمع گردیده ‏است. پیش‏تر از نهج‏ البلاغه این متن در قرن سوم در المسترشد طبری شیعی با عنوان «بعد از جنگ نهروان» به‌شکل ادراج آمده است. به‏نظر می‏رسد متن نهج‏ البلاغه تقطیع سید رضی از متن المسترشد است که با اضافاتی در حکم یک خطبۀ مستقل در مذمت عایشه بعد از جنگ جمل عنوان یافته است. با این توصیف، پیش‏تر در کتاب‏هایی که در تاریخ جنگ جمل نیز نگارش شده و مربوط به قرن اول تا سوم بوده‏اند، به این روایت هیچ اشاره‌ای نشده است و لذا این روایت در متون شیعه تاریخ ظهور متاخری را در قرن سوم هجری نشان می‏دهد.

the dating of the tradition al-nisā’ nawāqisu al-uqūl in the 80th sermon of nahj al-balāgha

introduction the importance of re-reading nahj al-balāgha’s view in the sermon 80, which is the final word in disapproval women in shia traditions and has incepted one of the greatest challenges of anti-feminist approach of the traditions, requires scientific investigation and analysis of the origin of these words via novel methodology of hadith studies.historiography seeks to find out whether such words were actually spoken by imam ali (as), or the background of it in the second and third centuries of muslim society is the source of its attribution to imam ali (as), or might there be other hidden reasons that lie within the lower layers of this tradition? this paper seeks to determine the date of appearance of this tradition by analyzing the isnad and the text of the 80th sermon of nahj al-balāgha and to analyze the sanity of the muslims thoughts at the beginning of islam and particularly that of imam ali (as) regarding females.materials and method the dating of traditions is one of the novel methods of hadith studies, based on which, in addition to determining the approximate time of the inception of the tradition, it might be possible to identify the course and the reasons for its appearance and the opinions of a period of the history of muslims thoughts.in iran since the last two decades, this method of hadith studies has been favored by muslim researchers and gradually examined in various traditions. one of the examples in which this method has been widely used in identifying the date of the appearance of those traditions is the narrations of condemning women, many of which have been widely used in iran’s master’s theses and doctoral theses. applying various analysis methods and dating of the hadith, the publication of their texts has been determined beyond the first and second centuries.