بررسی سندی و دلالی حدیث «قلب المومن بین الاصبعین...»

در میان روایات فریقین عبارات خاصی وجود دارد که در بیشتر آن‌ها بی‏آنکه سندی برای آن‌ها ذکر شود به‌عنوان یک قاعده و اصل پذیرفته شده و همچون ضرب‏المثلی رایج مورد استناد قرار گرفته است. از این دست روایات، حدیث «قَلْبُ الْمُوْمِنِ بَینَ الْاِصْبَعَینِ مِنْ اَصَابِعِ الرَّحْمَنِ یقَلِّبُهُ کَیفَ یَشَاءُ» منسوب به پیامبر2 است. این سخن در کتب روایی، اخلاقی، تفسیری، کلامی، فلسفی و عرفانی به‌صورت مرسل و مسند، به شکل‏های مختلف با الفاظی همسان و غیرهمسان، مورد استناد بسیاری از بزرگان این علوم قرار گرفته است؛ چنان‏که برخی از متکلمان از این سخن برداشت جبر نموده‏اند، برخی با برچسب ضعف سندی، آن را نفی کرده‏اند، کسانی با پذیرش ضمنی حدیث در پاسخ به شبهه جبر درصدد تاویل آن برآمده‏اند و گروهی دیگر ضمن حقیقت دانستن الفاظ آن، با اصول خاص فلسفی و عرفانی، محتوای حدیث را بر معنای واقعی حمل نموده و به شرح آن پرداخته‏اند. این مقال به روش توصیفی‌تحلیلی روشن خواهد کرد که حدیث اصابع، از احادیث معتبر است و به‌عنوان اصلی مسلم و قطعی مورد استناد ائمۀ معصومین(ع) و عالمان فریقین قرار گرفته و همچنان‏که همه‌چیز تحت سلطه و تصرف حق‌تعالی است، قلوب افراد بشر نیز با تصرف او، هر لحظه بین شادی و غم، متغیر است.

isnad and content analysis of al-qalb al-mu’min bayn al-iṣba’ayn …

there are expressions among the traditions, most of which have been accepted as a rule and principle without mentioning any isnad for them, and have been cited as a common proverb. among these traditions, one is a narration attributed to the prophet: &al-qalb al-mu’min bayn al-iṣba’ayn min aṣāi’ al-raḥmān yaqliuhū (ع)ayfa yashā’& (the heart of the believer is between the two fingers of god; he turns it as he will want). this hadith has been cited by many great people in narrative, moral, interpretive, theological, philosophical and mystical boo(ع)s with identical and dissimilar words; as some theologians have carried it to the meaning of &jabr& (determinism), some have considered its isnad wea(ع) and denied it, some in response to the suspicion of jabr, have tried to interpret it, and another group has tried to use from philosophical and mystical rules, to carry the content of the hadith to its true meaning and explain it. this article will clarify descriptively-analytically; that this hadith is one of the authentic hadiths and has been cited as an indisputable and definite principle by the imams of the infallibles (as) and the scholars, and just as everything is under the domination of the almighty; the hearts of human beings also change between different states every moment with their capture.