ابن قولویه: محدثی در گذر از نصّ به اجتهاد (ظهور و افول یک محدث قمی)

ابن قولویه محدث و فقیه متقدم شیعی، از خاندانی محدث بود. وی تاثیرگذارترین استاد شیخ مفید بود و محدثان و بزرگان نامداری چون شیخ صدوق و ابن غضائری نزدش شاگردی کرده‌اند. حیات علمی وی در مکتب حدیث قم آغاز شد و پس از فعالیت در چند بوم‌حدیث مهم شیعه، در بغداد وفات یافت. نقش وی در انتقال حدیث و کتب راویان میان این بوم‌ها و سرزمین‌های اسلامی، در سدۀ چهارم موثر و کارآمد بود. او در خراسان، ماوراءالنهر و مناطق مختلف عراق و‌ مصر به تعلیم و تعلم حدیث پرداخت. مطالعۀ اسامی کتاب‌ها و برخی اعتقادات ابن‌ قولویه نشان می‌دهد او از اساتید و اعتقادات شیعیان خراسان مانند عیاشی و برخی باورهای اسماعیلیه، بیش از سایر بلاد تاثیر گرفته است. محصول این سفرها فقط کتاب کامل‌ الزیارات نبود، بلکه بیست کتاب با موضوعات فقهی به او نسبت داده شده است. این پژوهش با اشاره به تجارب و تحلیل دستاوردهای حضور وی در شهرهای مختلف، کوشیده است دربارۀ سبب وانهاده و کنار زده‌ شدن ابن‌ قولویه که اندکی پس از وفات وی رخ داده، کاوش کند. دیدگاه فقهی مشهور ابن‌ قولویه، نظریۀ عددیه است که به نظر می‌رسد افزون بر اوضاع علمی، فرهنگی و اجتماعی سدۀ چهارم و پنجم، این رای هم به‌طور خاص، در باقی‌ نماندن نشان علمی از فقیهی نامدار چون او، سهم عمده‌ای داشته باشد.

Ibn Qūliwayh: A Traditionist in the Transition from Text to Ijtihād (The Rise and Fall of a Qomi Traditionist)

Ibn Qūliwayh, a traditionist and the first Shiite jurist was from a traditionist family. He is the most influential teacher of Shaikh Mofid, and famous narrators and great scholors such as Shaikh Saduq and Ghaḍā’irī learned from him. His scientific life began in the school of hadith in Qom, and he died after working in several areas of important Shiite hadith in Baghdad. His role in transmitting hadith and narrators’ books between these Islamic lands was effective and efficient in the fourth century. He taught Hadith in Khorasan, Transoxiana, various parts of Iraq and Egypt. Studying the names of the books as well as some of Ibn Qūliwayh’s beliefs shows that he was more influenced by the teachers and beliefs of the Shiites of Khorasan, such as ‘Ayyashi and some Ismaili beliefs, than other countries. The product of these travels was not only Kamil alZyiarat, but also twenty books on jurisprudential topics. Referring to the products and analysis of the achievements of his presence in different areas, this study tried to investigate the reason why he was not accepted after his death. Ibn Qūliwayh’s wellknown jurisprudential view is the theory of numbers, which, in addition to the scientific, cultural and social conditions of the fourth and fifth centuries, seems to have played a major role in omitting any scientific mark from a famous jurist like him