تقطیع روایت در کتاب من لا یحضره الفقیه؛ مصادیق، انگیزه‌ها و آسیب‌ها

تقطیع در لغت به معنای قطعه قطعه کردن و در اصطلاح اهل حدیث، نقل بخشی از روایت و ترک بخشی دیگر از آن است. این پدیده که از آغاز دوران نقل حدیث وجود داشت و با شروع تدوین جوامع موضوعی رواج بیشتری یافت، با عکس‌العمل‌های مثبت و منفی مواجه بوده و برخی آن را مجاز و برخی دیگر آن را برنتابیده‌اند؛ از جمله کسانی که در اثر حدیثی خود به تقطیع پرداخته، محدث نام‌آور، شیخ صدوق در کتاب من لا یحضره الفقیه است. تاثیرپذیری محدثان و فقیهان از این کتاب بر کسی پوشیده نیست. بررسی میزان فراوانی روایات تقطیع‌شده در این اثر حدیثی، علل و انگیزه‌های مولف برای تقطیع روایات و اینکه آثار این تقطیع‌ها چه بوده است، موضوعات و پرسش‌هایی است که در این پژوهش به آن‌ها پرداخته شده است. نتایج تحقیق که اغلب با روش مقایسۀ روایات متحد با یکدیگر به دست آمده، نشان می‌دهد که از مجموع 5920 روایت موجود در این کتاب، حداقل 626 مورد روایت تقطیع‌شده وجود دارد که حدود 10.5درصد کل روایات را شامل می‌شود. اکتفا به موضع حاجت، تبویب موضوعی روایات، اختصار کتاب و عقیده یا فتوای خاص مولف، بخشی از علل و انگیزه‌های تقطیع روایت در این کتاب بوده است. همچنین از این میان مشخص شد که تقطیع در حدود 100 روایت که معادل 15.8درصد کل روایات تقطیع‌شده است، مخل معنای صحیح یا کامل می‌باشد.

Segmentation of Traditions in Kitāb Man lā Yaḥḍuruh al-Faqīh: Instances, Motivations and Harms

Segmentation (Taqṭī`) literally means to cut something into pieces. According to hadith terminology it means to transmit a part of a tradition and leave the other part. This phenomenon which existed within the early period of hadith transmission, and became more prevailing with the beginning of codifying thematic hadith collections, faced both positive and negative reactions. Some scholars considered it as permissible while some others opposed it. Among those who practiced segmentation in his hadith book, mention can be made of the renowned Shi’a traditionist Shaykh Ṣadūq in his work Kitāb Man lā Yaḥḍuruh alFaqīh. The influence of this book upon the traditionists and jurists is obvious. Investigating the frequency range of the segmented traditions in this hadith work, as well as the compiler’s reasons and motivations for segmenting the traditions and the surface of the results of these segmentations, are issues and questions addressed in this research. The research results, mostly achieved through the method of comparison of the uniform (muttaḥid) traditions with one another, indicate that out of 5920 traditions available in this book, at least 626 segmented ones exist that constitute 10.5 percent of its total traditions. Sufficing to the position of needed content (i.e. that piece of text which is required), thematic classification of the traditions, conciseness aim in this book, and the compiler’s particular beliefs or fatwas, are some of the reasons and motivations for segmentation of traditions in this book. It has also been concluded that the segmentation of some 100 traditions that equal 15.8 percent of the whole segmented traditions has disturbed the correct or perfect meaning (of the tradition)