حوزۀ حدیثی شیعیان در بغداد از تاسیس تا پایان سدۀ سوم هجری

آگاهی از تاریخ اندیشه‌ها هر محققی را ناگزیر رهسپار کانون‌های زایش آن تفکر می‌کند. بنابراین پی‌جویی از تاریخ تفکر و سیر اندیشۀ شیعی نیز نیازمند آشنایی و واکاوی حوزه‌های اندیشه‌ساز آن است. در این میان، حوزۀ حدیثی شیعیان در بغداد در تولید علم و عالم‌پروری از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بود. در پژوهش حاضر، تاسیس این حوزه و مراحل بالندگی آن تا انتهای سدۀ سوم و نیز عملکرد حوزۀ بغداد در سه عرصۀ علم‌آموزی، تالیف آثار و انتقال مکتوبات گذشتگان بررسی، تبیین و تحلیل می‌شود. بر اساس یافته‌های این پژوهش، پیشینۀ حرکت علمی شیعیان بغداد اغلب به عالمان محلۀ کرخ در عصر صادقینv می‌رسد. تلاش علمی این گروه و جمعی از مهاجران کوفی‌ در دوران تاسیس شهر بغداد به‌دلیل فقدان ظرفیت علمی لازم و شرایط سخت سیاسی به تاسیس حوزۀ بغداد نینجامید. این حوزه از زمان تاسیس تا انتهای قرن سوم سه مرحله را گذرانید. مرحلۀ نخست(دوران مهاجران)، حوزۀ بغداد به‌وسیلۀ عالمان مهاجر کوفی پایه‌گذاری شد. مرحلۀ دوم(دوران بومیان)، شکوفایی این حوزه به‌ دست عالمان بومی‌اش بود و حتی دوران خفقان متوکل نتوانست روند رو به رشد آن را متوقف سازد. مرحلۀ سوم(عصر غیبت صغری)، تلاطم‌های عقیدتی مانع پویایی این حوزه به‌واسطۀ فعالیت عالمان بغدادی و رحله‌های علمی نشد. تجربۀ دو نمای متفاوت از علم‌آموزی، پرتالیفی، جامع‌نگاری‌های متعدد و پیشتازی در نگارش برخی تک‌نگاری‌ها که بررسی اعتبار این آثار نشانگر منزلت والای حوزۀ بغداد است‌ و انتقال گستردۀ میراث معتبر و کهن ثقات متقدم شیعه، گزارشی از عملکرد حوزۀ حدیثی بغداد است.