نقد تاریخ‌گذاری دهۀ چهارم هجری به‌عنوان سرآغاز وضع حدیث

حدیث در تاریخ خویش، آفات متعددی را تجربه کرده که مهم ترین آن ها پدیدۀ شوم وضع است. محدثان دربارۀ سرآغاز این حرکت پلید، نظریات متفاوتی ارائه کرده اند که در این بین، تاریخ گذاری دهۀ چهارم هجری به عنوان مقطع زمانی شروع وضع حدیث، در قالب دو نظریه، موردتاکید اغلب محدثان اهل سنت قرار گرفته است؛ بدین صورت که گروهی نیمۀ دوم خلافت عثمان و گروهی نیز سال 40 یا 41 هجری را به عنوان سرآغاز جعل حدیث معرفی کرده اند. بررسی ادلۀ این نظریات، گویای این مطلب است که علاوه بر اشکالاتی که بر هر نظریه به صورت جداگانه وارد است، هیچ یک از این نظریات، قابلیت نفی وجود جعل حدیث در زمان قبل از دهۀ چهارم را نداشته و حتی روایات متعددی در کتب فریقین وجود دارد که دالّ بر وجود جعل حدیث در زمان پیامبر2 و نهی ایشان از این پدیدۀ شوم هستند. درنتیجه به نظر می رسد که آغاز جعل حدیث در زمان حیات پیامبراتفاق افتاده است؛ هرچند که ظهور و بروز این پدیده، متاخر از این زمان است.