بررسی روایات خلق افعال انسان در جوامع حدیثی شیعه و نسبت سنجیآن با دیدگاه های متکلمان مسلمان

در میان دانشمندان اسلامی بحث‌های زیادی دربارۀ خلق افعال انسان شده است. در روایات شیعه به‌صراحت به اثبات خلق تقدیری افعال انسان و نفی خلق تکوینی آن پرداخته شده است. با توجه به معنای لغوی کلمۀ تقدیر، سه معنا را می‌توان برای خلق تقدیری در نظر گرفت: اول، معنای اصطلاحی آن یعنی تقدیر اعمال انسان در علم الهی، در این معنا افعال انسان بدان سبب که در علم ازلی خدا مشخص بود،ه مخلوق خدا به شمار می‌روند. دوم، معنای لغوی تقدیر. ازآن‌رو که خلق نیز در اصل به‌معنای تقدیر است، اضافۀ تقدیر به خلق از باب تاکید بر معنای لغوی خلق است؛ این معنا در قرآن مورد تاکید قرار گرفته و اکثر مفسران خلق پرنده توسط حضرت عیسی را خلق تقدیری می‌دانند. سوم، تقدیر به‌معنای قدرتمند ساختن؛ بدین معنا که افعال انسان از آن حیث که توسط قدرتی که خدا به انسان اعطا کرده به وجود می‌آید، مخلوق خدا به شمار می‌رود. با در نظر گرفتن معنای خلق تکوینی و تقدیری، خلق مستقیم افعال انسان توسط خدا مردود و خلق غیرمستقیم آن تایید می‌گردد. نظریات دانشمندان معاصر شیعه به‌دلیل اعتقاد به خلق غیرمستقیم افعال انسان، به این روایات نزدیک‌تر است و آراء اشاعره و معتزله و متقدمان شیعه در تعارض با این روایات قرار داد.