نقش گونه شناسی روایات در حل تعارض

خطاب ها و متون دینی، به ویژه روایات، یکدست نیستند. آن ها متفاوت و متنوع اند. از دیرباز، فقیهان درمقام شمارش گونه های خطاب، به خطاب های فقهی، قضایی، حکومتی، بیانی و جِبِلّی و فطری اشاره کرده اند. خطاب های فقهی اصولاً در موقعیت تشریع و قانون گذاری صادر می شوند و معمولاً قابل تعمیم اند. خطاب های قضایی، تصمیمات خاص معصوم برای حل یک مورد و مسئلۀ خاص است. خطاب های حکومتی برخاسته از موقعیت حکومتی معصوم و برای مدیریت یک وضعیت یا مسئله است. خطاب بیانی متضمن نکته ای اخلاقی، تربیتی، اجتماعی و مانند آن است و اصولاً در موقعیت قانون گذاری نیست. خطاب های جِبِلّی صرفاً ناظر به بیان تمایل معصوم به عنوان بشر و فرد انسانی است. تفاوت میان این گونه خطاب ها گرچه در مقام استنباط احکام فقهی فرعی مورد توجه فقیهان قرار گرفته اند، از چشم انداز نقشی که می توانند در حل تعارض نصوص ایفا کنند بررسی نشده اند. این مقاله با مروری بر گونه شناسی خطاب های دینی و برشمردن مصادیقی از آن ها بر اهمیت نقش تفکیک و تمییز این خطاب ها از یکدیگر در حل تعارض میان نصوص تاکید کرده است. حل تعارض با تکیه برگونه شناسی خطاب در موارد زیادی، به شناسایی احکام ثابت و متغیر هم کمک می کند و فقیه را از جمع های تبرعی و غیرعرفی میان روایات که ارزش و اعتباری ندارند، بی نیاز می نماید.