معنازایی در عدول از پیش متن؛ خوانش بینامتنی داستان هابیل و قابیل و رمان های هابیل سانچت (میگل د. اونامونو) و سمفونی مردگان (عباس معروفی)

بینامتنیت نظریه ای ادبی است که بر پایۀ نظریۀ گفت‏وگومندی باختین، نخستین بار توسط ژولیا کریستوا ارائه شد. بر طبق این نظریه، هر متن در گفت‏وگو با متن های دیگر تولید و خوانش می شود. خوانش بینامتنی، خوانشی است که متن را به جای جهان واقعی به جهان متنی تاویل می کند. پیش متن هابیل و قابیل که در کتب مقدس ادیان الهی آمده ، الهام بخش بسیاری از متون ادبی بوده است. امّا همان طور که کریستوا تصریح می کند، منبع شناسی غایتِ نظریۀ بینامتنیت نیست. کشف روابط بینامتنی و بینانشانه ای است که منجر به نفوذِ خوانشگر به لایۀ دوم متن یا همان لایۀ نشانه ای می شود. با تحلیل بینامتنی می توان معانیِ مختلفِ مستتر در متن را دریافت. بینامتنیت متضمن گفت‏وگوی بین متنهاست. این گفت‏وگو موجب تغییر و معنازایی در هر دو طرف گفت‏وگو می گردد. ما در این پژوهش، دو متن هابیل سانچت نوشتۀ میگل د. اونامونو و سمفونی مردگان نوشتۀ عباس معروفی را خوانش کرده و با توجه به میزان دگرگونی و عدول این دو متن از پیش متن اصلی داستان هابیل و قابیل در کتب مقدس معنازایی را در طرفین مکالمه بررسی می کنیم. در این راه، «شاخص گفت‏وگومندی» را برای سنجش میزان تاثیر و تاثرات متون معرفی می کنیم. ماحصل این پژوهش در سطح بینامتنیت خوانشی، استفاده از شاخص گفت‏وگومندی در طبقه بندی متون و در سطح بینامتنیت تولیدی، راهکاری عملی برای تولید متون جدید در گفت‏وگو با متون پیشین است.