خان آرزو و مسالۀ سبک شناسی در تذکرۀ مجمع النفایس

تذکره‌ها از منابع قابل تامل در پژوهش ادب فارسی هستند و به جز کاربرد شناخته شده‌ای که در گزارش تراجم شاعران دارند، می‌توانند منبعی برای مطالعه و بازاندیشی دانش ادبی باشند؛ به ویژه تذکره‌هایی که رویکردی انتقادی دارند. تذکرۀ مجمع ‌النفایس نگاشتۀ سراج‌الدین علی خان‌‌آرزو ادیب و سخن‌شناس برجستۀ هندی سدۀ دوازدهم، یکی از تذکره‌های مهم انتقادی است. مقالۀ حاضر چگونگی رویکرد خان‌آرزو را به مساله سبک در مجمع ‌النفایس بررسی می‌کند. به این منظور داده‌های تحقیق بر اساس واژۀ طرز و مترادف های آن و همچنین گزاره‌ های مربوط به مسالۀ طرز، گردآوری ‌شده و سپس داده‌ها بر اساس مفهوم و کاربردِ عنوان طرز، نام گذاری طرز و رویکردهای تذکره نویس، توصیف و تحلیل شده است. در مجمع النفایس، عنوان طرز به هر نوع هنجارگریزی زبانی و احساس تمایز با دیگر قوالب، انواع ادبی، محتوا، شاعران، زمان یا مکان خاص اطلاق ‌شده است. طرزهایی که خان‌آرزو از آن ها نام برده است ذیل سه عنصر اصلی ساختار، بافت تاریخیجغرافیایی و نام شاعر قرار می‌گیرد. بر این اساس می‌توانیم رویکردهای خان‌آرزو در زمینۀ سبک شناسی را در سه ردۀ اصلی جای دهیم که عبارت‌ از رویکرد ساختاری، رویکرد تاریخ ادبی و رویکرد تطبیقی است.