معرّفی «جواهرنامه» محمّد بن مبارک شاه قزوینی

«محمّد بن مبارک شاه قزوینی» (و: 966ق.) ملقّب به «حکیم شاه»، حکیم، متکلّم، فیلسوف، مترجم و طبیب حاذق دربار عثمانی است. وی از محضر استادان بزرگی چون «جلال‌الدین دوانی» و «صدر‌الدین دشتکی» بهره برده و به سبب تسلّط بر زبان‌های فارسی، عربی و ترکی و دسترسی به کتب پیشینیان، توانسته است کتاب‌های ارزشمندی در علوم مختلف تالیف کند. یکی از این آثار، کتاب فارسی«جواهرنامه» یا «معرفه الجواهر» است که در شرح صفات، انواع، معادن، عیوب، روش نگهداری، طبیعت و خواصّ جواهرات و نیز برخی از احجار تالیف شده است. تا پیش از قرن دهم هجری،جواهرنامه‌های متعدّدی در جهان اسلام تالیف شده امّا جواهرنامه قزوینی ویژگی‌هایی دارد که آن را از سایر آثار پیش و پس از خود تمایز می‌بخشد و تحقیق و تدقیق در آن را ضروری می‌سازد. یکی از این ویژگی‌ها، تنوّع و تعدّد جواهر و احجار معرّفی شده در این کتاب است. استفاده از آثاری که در این علم در حوزه‌های شرقی و غربی جهان اسلام تالیف شده بود این کتاب را جامع جواهرنامه‌های پیش از خود ساخته است. ویژگی دیگر جواهرنامه قزوینی، سبک نثر آن است؛ بررسی سبک این رساله نشان می‌دهد که علی‌رغم دوری مولّف از مرکز زبان فارسی، به سبب طبع شاعرانه و ذوق ادبی وی و نیز تسلّط بر آثار بزرگان دوره‌های پیشین در علوم مختلف، کتاب وی با وجود تاثیر پذیری از زبان عربی از بسیاری از سهو‌های لغوی و دستوری و نیز تکلّفات رایج در آن دوره مبرّاست و با سادگی و ایجاز لازم برای یک متن علمی، به خوبی از عهده انتقال پیام به مخاطب بر آمده است.