آسیب‏شناسی شرح‏نویسی بر متون ادب فارسی

امروزه شرح‏ها نزد خوانندگان و علاقه‏مندان به متون ادبی از نقش و جایگاه ویژه‏ای برخوردارند. اهمّیّت روزافزون شرح‏ها در فرایند فهم مخاطبان از آثار ادبی و رونق بازار شرح‏نویسی، به‏ویژه در دهه‏های اخیر، باعث شده است تا شارحان مختلفی با سطح دانش و توانایی متفاوت، به کار شرح‏نویسی بر متون بپردازند که نتیجه آن آشفتگی بازار شرح‏نویسی در این دوره است. این نوشتار با هدف سامان‏دهی به بخشی از مباحث شرح‏نویسی، درصدد است تا با بررسی شروح منتشر شده در دهه‏های گذشته، مهم‌ترین نقاط ضعف آنها را بررسی و تحلیل نماید. به همین منظور، بیش از 250 مورد از شرح‏هایی که در فاصله سال‏های 1300 تا 1387 به رشته تحریر درآمده‏اند، مورد مطالعه و بررسی قرارگرفته‏اند و تلاش شده است تا مهم ترین آسیب‏ها و مشکلات موجود در آنها، طبقه‏بندی، توصیف و تحلیل شوند و در پایان، ویژگی‏های شرح مطلوب و شارح خوب، بیان گردد. این مقاله، مهم ترین نقاط ضعف شروح را با ذکر شواهد از شروح گوناگون، در هفت محور کلّی مورد بررسی قرار می‏دهد: 1- کاستی‎‏های محتوایی؛ 2- رویکرد نامناسب در شرح؛ 3- ناهماهنگی ساختار ظاهری شرح با نوع اثر و اهداف شارح؛ 4- کم‏‏توجّهی به دانسته‏‏های مخاطبان؛ 5. دقیق نبودن یا نادرستی توضیحات 6- بیان پیچیده و زبان نارسا؛ 7- نارسایی مقدّمه‏ها.