منابع و روش موسی بن عیسی کسروی در انتخاب سال ‌شمار شاهان ساسانی

حمزۀ اصفهانی در کتاب تاریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء از هشت کتاب برای تدوین سال‌ شمار شاهان ایران استفاده کرده که یکی از آن‌ها کتاب تاریخ ملوک بنی‌ساسان نوشتۀ موسی بن عیسی کسروی بوده است. براساس اطلاعاتی که حمزه از قول کسروی ارائه کرده است و با بررسی منابع تاریخی مانند تاریخ طبری و تاریخ کامل ابن‌اثیر می‌توان نتیجه گرفت که موسی بن عیسی کسروی با همکاری حسن بن علی همدانی (رقّام مراغه) در فاصلۀ سال‌های 255-261ق. فهرستی از سنوات یا سال‌شمار شاهان ساسانی تنظیم کرده است. این فهرست با روایت بیشتر تاریخ‌نگاران چهار قرن نخست اسلامی تفاوت دارد. بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که سال‌شمار کسروی مبتنی بر منابع عربی بوده و او احتمالاً از کتاب‌های سیر ملوک الفرس استفاده کرده است. ازاین‌رو، این پرسش مطرح می‌شود که موسی بن عیسی کسروی برای تنظیم فهرست شاهان ساسانی از چه منابعی استفاده کرده است؟ آیا کسروی خدای‌نامه و منابع پهلوی را در اختیار داشته یا ترجمه‌های عربی خدای‌نامه (کتاب‌های سیر ملوک الفرس) را پیش چشم داشته است؟ این مقاله به روش تحلیل اسناد و مقایسۀ سال‌شمار شاهان ساسانی در منابع تاریخی (تا سال 400ق.) نشان داده است که کسروی دست کم از هفت منبع برای پژوهش خود استفاده کرده است که ازجملۀ آن‌ها می‌توان به فهرست شاهان ساسانی در کتاب محبری و ابن‌قتیبه اشاره کرد.

the sources and methodology of mūsā ibn isā al-kasravī in determining the chronology of the sasanian kings

hamza isfahani, in his book tārīkh sinī mulūk al-ard wa al-anbiyā, utilized eight books to compile the chronology of the kings of iran, one of which was tārīkh mulūk banī sāsān, written by mūsā ibn isā kasravī. based on the information that hamza provides from kasravī and by examining historical sources such as tārīkh al-tabarī and tārīkh al-kāmil by ibn al-athīr, it can be concluded that mūsā ibn isā kasravī, in collaboration with ḥasan ibn ʿalī hamdānī (raqqām marāgha), compiled a list of years or a chronology of the sasanian kings between 255 and 261 ah. this list differs from the accounts of most historians of the first four centuries of islam. many scholars believe that kasravī’s chronology was based on arabic sources and that he probably used books like siyar al-mulūk al-furs. therefore, the question arises: what sources did mūsā ibn isā kasravī use to compile the list of sasanian kings? did kasravī have access to the xwadāy-nāmag and pahlavi sources, or did he primarily rely on the arabic translations of the xwadāy-nāmag (i.e., the siyar al-mulūk al-furs)? this article, through document analysis and a comparison of the chronology of the sasanian kings in historical sources (up to 400 ah), demonstrates that kasravī used at least seven sources for his research, including the list of sasanian kings found in the works of ibn habib and ibn qutayba.