نفثه المصدورهای منثور فارسی؛ زیرگونه‌ای در منشآت

در تاریخ نثر فنّی فارسی منشآتی پدید آمده‌ است که در آن برخی دیوانیان شرحی از احوال خویش را همراه با شکایت از روزگار نامساعد در قالب نامه‌ای انشا کرده‌اند که معروف‌ترین آنها به قلم زیدری نسوی در اوایل قرن هفتم هجری است و نام نفثهالمصدور به خود گرفته است. در نثر فارسی متون دیگری به نام نفثهالمصدور نامبردار شده‌اند؛ امّا نویسندگان این متون از دیوانیان محسوب نمی‌شوند و نوشتۀ آنها نیز به نثر فنّی نیست و موضوعِ مکتوب آنها با آنچه دیوانیان در این مکتوبات در نظر داشته‌اند، متفاوت است و از دایرۀ این نقثه المصدورها خارج می‌شوند. در این نوشتار برخلاف پندار رایج محقّقان که با برشمردن ویژگی‌های سبکی نفثهالمصدورِ نسوی، درصددند که آن را انشایی یگانه‌ در تاریخ نثر فنّی نشان دهند، با در نظر گرفتن ویژگی‌هایی مشترکی چون قالب، موضوع، مخاطب، محتوا، ساختار، وجه بلاغی و مناسبات آن با منشآتی که در قالبِ نامه‌هایی بی‌نام، پیشتر و پس از روزگار او از دیوانیانی چون انوشروان خالد، نصراللّٰه منشی، بهاءالدّین محمّد بن مویّد بغدادی، نجم‌الدّین ابوالرّجاء قمی و عطاملک جوینی وجود دارد، امتداد انشای چنین مکتوباتی را از حدود نیمۀ قرن ششم تا پایان قرن هفتم نشان داده‌ایم و آنها را به نام نفثهالمصدور و در ردیف شکایت‌نامه‌های منثور که به نثر فنّی نوشته شده‌اند، به‌صورت زیرگونه‌ای در منشآت معرفی کرده‌ایم.

persian prose nafsat al-masdours; a sub-genre of monsha’at

there are some artistic prose letters in the persian literature in which their authors have depicted their personal conditions along with the undesirable circumstances of the time. the best-known letters of this type were written by zaidari nesavi in the early 7th century ah and called them as nafsat al-masdour. there are other texts under this title in the persian prose, but they have not been written by anthologists. besides, the style of those texts is not eleganct, and their contents are different from those of anthological nafsat al-masdour versions. considering the stylistic features of zaidari’s nafsat al-masdour, researchers commonly believe that this text is exclusive in the history of artistic prose. however, with regard to such textual features as form, theme, content, structure, and rhetorical traits, as well as the audience of the text and its similarities to the anonymous letters written before and after zaidari, the present study seeks to show that this work is not the only one available. rather, referring to similar letters by anthologists like anoushiravan khaled, nasrollah munshi, baha al-din mo’ayed baghdadi, najm al-din abu al-raja qomi and atamalek joveini, this research makes conviction that such writings spanned from about the mid 6th century to the late 7th century (ah). they are introduced as a special literary genre within the set of prose letters of complaint known as nafsat al-masdour.