مرزبان بن رستم: شخصیتی خیالی یا تاریخی؟ (نگاهی به نقد و نظرهای پیرامونِ نویسندۀ مرزبان‌نامه)

مرزبان‌نامه از جملۀ آثارِ مهمِ نثرِ مصنوع است که اسپهبَد مرزبان بنِ رستم بنِ شَروین از فرمانروایانِ آلِ باوند در اواخرِ قرنِ چهارمِ هجری آن را نوشته است. به این دلیل که در قابوس‌نامه و تاریخِ طبرستان مرزبان بنِ رستمِ بنِ شَروین نویسندۀ مرزبان‌نامه معرفی شده؛ ولی در مرزبان‌نامۀ تحریرِ وراوینی نویسندۀ آن مرزبان بنِ شَروین آمده است و از طرفِ دیگر نسب‌نامۀ آلِ باوند و احوالِ مرزبان بنِ رستم / شَروین در تاریخ‌ها و تذکره‌ها به‌روشنی نیامده است؛ در بینِ پژوهشگران بحثِ درازدامنی در خصوصِ نویسندۀ مرزبان‌نامه وجود دارد. گروهی بر این باورند که مرزبان بنِ رستم نویسندۀ کتاب است و گروهی دیگر مرزبان بنِ شَروین را نویسندۀ آن می‌دانند. حتّی برخی نویسنده و مترجمِ مرزبان‌نامه را برساخته و جعلی دانسته‌اند. فارغ از اینها، دیدگاه‌های متفاوتی نیز در موردِ زبانِ نخستینِ اثر مبنی بر اینکه طبری یا فارسی دری بوده است، می‌بینیم. پژوهشِ حاضر پس از بررسی دیدگاه‌های گوناگون و بحث در این مورد، نشان می‌دهد احتمالاً مرزبان بنِ رستم بنِ شَروین این کتاب را که دویست سال پیش از او مرزبان پسر شَروین بن سهراب (پنجمین فرمانروای کیوسیانِ آلِ باوند) به زبانِ طبری نوشته بوده، به فارسی دری ساده برگردانده و دویست سال پس از وی سعدالدّینِ وراوینی آن را به فارسی دری مصنوع تحریر کرده است.

marzban ibn rostam; a fictional or historical character? (a view at the criticism and opinions on the author of marzbannameh)

marzbannameh is one of the important works of elegant prose written by espahbad marzban ibn rostam ibn sharvin, one of the rulers of bavand clan, in the late 4th century of hijri. this is because in qabousnameh and the history of tabaristan, marzban ibn rostam ibn sharvin is said to be the author of marzbannameh; however, in the marzbannameh written by varavini, it is written by marzban ibn sharvin, and on the other hand, the genealogy of the bavand family and the status of marzban ibn rostam/sharvin are not clear in the histories and records. there is a long debate among researchers about the author of marzbannameh. a group believes that marzban ibn rostam is the author of the book, and another group considers marzban ibn sharvin as its author. some even think that the author and translator of marzbannameh is fake. apart from these, there are also different views about the first language of the work, that it, wether it was tabari or dari persian. examining various viewpoints and discussing this matter, this study showed that probably marzban ibn rostam ibn sharvin wrote this book in tabari language two hundred years before marzban (the son of sharvin, the fifth ruler of the kawusians of the bavand family), translated it into simple dari persian, and two hundred years later, it was written by sa’ad al-din varavini in dari farsi.