بازنمایی سویه‌های تئوری صدق ابن‌ طباطبا، در دو بافتار معرفت‌شناسی و زیبایی‌شناسی؛ با تکیه بر کتاب عیار الشعر

مقالۀ حاضر بر آن است تا با تکیه بر روش توصیفی - تحلیلی و به‌منظور ارائۀ نوشتاری جامع در منظومۀ اندیشۀ فلسفی و ادبی ابن‌ طباطبا، سویه‌های تئوری صدق را در مهم‌ترین اثر دوران‌ساز او، یعنی کتاب عیار الشعر، در دو بافتار معرفت‌شناختی و زیبایی‌شناختی، بازنمایی و تحلیل کند؛ بنابراین، ابتدا به‌جهت روشن شدن جغرافیای موضوع، مبانی نظری معرفت‌شناسی، تئوری‌ها و رویکردهای صدق را بازاندیشی می‌کند؛ سپس سویه‌های هنری، اخلاقی، تاریخی و تصویری صدق را در منظومۀ معرفتی ابن طباطبا، با عنایت به تفکیک دو بافتار معرفت‌شناسی و زیبایی‌شناسی مورد تحلیل و واکاوی قرار می‌دهد. رهاورد پایانی این جستار بیانگر این است که از نظرگاه معرفت‌شناختی؛ نظریۀ شناخت ابن طباطبا، با نظریۀ کلاسیک حوزۀ معرفت‌شناسی؛ یعنی تئوری مطابقت صدق همسویی و همگرایی دارد؛ ازاین‌رو، موجّه، معرفت‌بخش و واقع‌نما است و صلاحیت داوری گزاره‌ها را نیز دارا است؛ اما ازآنجایی‌که اثر هنری فربه‌تر از آن است که تنها در ترازوی سنجش صدق و کذب‌پذیر معرفت‌شناختی بگنجد؛ بلکه سنجۀ زیبایی‌شناختی نیز باید آن را محک زند؛ نظریه شناخت ابن طباطبا از نظرگاه زیبایی‌شناختی نمی‌تواند چندان معرفت‌بخش، واقع‌نما و دارای عینیت باشد؛ در نتیجه صلاحیت داوری گزاره‌های ادبی را که ذاتاً منطق‌گریز و آشنازدا است، نیز ندارد.

the representation of different aspects of ibn tabataba’s theory of truth in epistemological and aesthetic contexts in the book ayar al-she’r

this study aimed to represent and analyze the aspects of the theory of truth in ibn tabataba’s most important work, namely ayar al-she’r, in two epistemological and aesthetic contexts, relying on the descriptive-analytical method. in so doing, it presents a comprehensive perspective on the system of ibn tabataba’s philosophical and literary thought. therefore, first, in order to clarify the geography of the subject, it reconsidered the theoretical foundations of epistemology as well as theories and approaches to truth. then, the artistic, ethical, historical, and visual aspects of truth in ibn tabataba’s epistemological system were analyzed and explored, with attention to the distinction between the epistemology and aesthetics. the results indicated that, from an epistemological point of view, ibn tabataba’s theory of knowledge is in alignment and convergence with the classical theory of epistemology; namely, the correspondence theory of truth. therefore, it is justified, informative, and objective, and has the authority to judge propositions. a work of art is not only measured by the scales of epistemological truth and falsity, but also it can be judged by aesthetic criteria. ibn tabataba’s theory of knowledge from an aesthetic point of view cannot be informative, realistic, or objective. consequently, it also lacks the authority to judge literary propositions, which are inherently defamiliarized and logically hard to grasp.